Romski
Čemu služe akcioni planovi za rješavanje problema Roma, poboljšanje njihovog položaja i socijalne inkluzije? Da li iza njihovog definisanja i usvajanja postoje stvarne namjere za provođenje ili su tek puki, deklarativni izraz dobrih namjera i želja? Neosporno je da kompleksni problemi zahtjevaju i kompleksan, cjelovit i strateški pristup, pa ni Bosni i Hercegovini ne nedostaje strategija za rješavanje problema najbrojnije i najugroženije nacionalne manjine.
U prvom redu, aktuelan je i referentan Akcioni plan BiH za rješavanje problema Roma (2017-2020), koji je usvojen od strane državnog nivoa vlasti – Vijeća ministara BiH. Potom je strateški pristup trasiran i kroz brojna zakonska rješenja i dokumenta na nivou entiteta, te u konačnici kroz lokalne akcione planove (LAP) na nivou gradova i opština. Cinici bi rekli – neka je sve u skladu sa dejtonskom arhitekturom.
Bijeljinski LAP fokusiran na žensku ravnopravnost
Kad se sa forme pređe na suštinu, dolazi se i do problema. Zajednička karakteristika manje-više svih akcionih planova na lokalnom nivou – a prema dostupnim podacima usvojeni su u Kaknju, Visokom, Donjem Vakufu, Travniku, sarajevskoj općini Centar, Tuzli, Prnjavoru…, jeste evidentno odsustvo stvarnog i suštinskog razumijevanja potreba, problema i teškoća sa kojima se Romi suočavaju u realnoj svakodnevnici. Iz prosjeka je nedavno iskoračila Bijeljina. Novi LAP Grada Bijeljina, usvojen krajem decembra 2019., unikatan je i jedinstven jer je potpunosti baziran na gender komponenti.
Gender komponenta vidljiva je već “na prvu loptu”, u rodno senzitivnom naslovu bijeljinskog akcionog plana – “Lokalni akcioni plan za uključivanje Roma i Romkinja na području Grada Bijeljina 2019-2023”, što može djelovati kao nebitan, sporedni aspekt, ali nije. Jer ako se nešto ili neko ne imenuje, on zapravo i ne postoji. Otuda samo prepoznavanje Romkinja i na ovaj način dosta govori za početak.
Osluškivanje stvarnih potreba
Pravi značaj gender aspekta bijeljinskog akcionog plana leži u činjenici da on suštinski prepoznaje potrebe žena Romkinja, kao posebno ugrožene pod-grupe. Naime, za razliku od akcionih planova drugih lokalnih zajednica širom BiH, u kojima se navode kumulativne mjere za zapošljavanje, stambeno zbrinjavanje, socijalnu zaštitu, obrazovanje, LAP Grada Bijeljina u okviru svake planirane mjere i cilja jasno pozicionira žene. Na primjer, u sektoru jačanja kompetencija za bolji položaj na tržištu rada ciljevi su jasni:
- Broj obučenih Roma i od toga najmanje 40% Romkinja sa poboljšanom kvalifikacijom
- Od ukupno evidentiranih nezaposlenih Roma u Birou Bijeljina, najmanje 10% povećalo stručnu kvalifikaciju i od toga 5% Romkinja
- Broj i struktura Roma i od toga broja najmanje 40% Romkinja koje su uključene u različite forme cjeloživotnog učenja
Bijeljinski LAP uvodi i posebne, specifično Romkinjama namjenjene akcione mjere – podsticanje ženskog poduzetništva i samozapošljavanja za žene Romkinje, podsticanje zapošljavanja Romkinja kroz dokvalifikaciju i prekvalifikaciju. Da gender komponenta nije tek puka formalnost nego itekako izraz razumijevanja stvarnih potreba, naročito je vidljivo iz seta akcionih mjera za oblast zdravstvene i socijalne zaštite, te obrazovanja. Planirane su mjere prevencije specifičnih oboljenja kod žena, registracija Romkinja u domovima zdravlja s ciljem preventivnih ginekoloških pregleda, te doniranje higijenskih potrepština specifično namijenjenih ženama. Fokus je stavljen i na prevenciju rane udaje. Kao poseban iskorak vrijedno je pomenuti i da bijeljinski LAP definiše da će se prilikom dodjele stambenih objekata prioritet dati posebno marginalizovanim Romkinjama – Romkinje u teškoj ekonomsko-socijalnoj situciji, s jednim ili više djece, samohrane majke, Romkinje treće životne dobi.
Papir sve trpi
Ozbiljnost LAP-a Grada Bijeljina, demonstrirana kroz gender apekte, još više dolazi do izražaja u poređenju sa lokalnim akcionim planovima drugih lokalnih zajednica u kojima Romkinje nisu prepoznate čak ni na nivou rodno senzitivnog jezika, a pogotovo ne kroz eventualne specifične mjere.
S druge strane, nezavisno od pitanja gendera i pitanja ravnopravnosti potreba i prava žena i mušakaraca, ključna manjkavost većine lokalnih akcionih planova leži u tome što su suštinski neprovodivi, ili nema jasne namjere niti političke volje da se provedu. Na primjer, u Prnjavoru je Lokalni akcioni plan za uključenje Roma usvojen 2015. i još uvijek je aktuelan, budući da se odnosi na period 2016-2020. Ovaj plan u startu nije mogao dati rezultate jer njegovim usvajanjem nije utvrđen budžet za realizaciju. Finansije su problem i u Tuzli, što u principu i nije neki kuriozitet, jer u zemlji velikog opšteg siromaštva, ekonomskog i privrednog propadanja, novac uvijek jeste problem.
Međutim, kada se pročita Akcioni plan za Rome Grada Tuzla 2018-2021. u njemu ćete pronaći vrlo zanimljive i indikativne elemente. Tuzlanski LAP predviđa mjere u oblastima zdravstvene i socijalne zaštite, obrazovanja, zapošljavanja i stambenog zbrinjavanja, te program koji je definisan kao “Podizanje kapaciteta romskih zajednica i saradnja.”. Međutim, iz opisa planiranih aktivnosti je jasno da u fokusu nisu romske zajednice nego uposlenici gradske administracije (!?):
“Strateški cilj 1 – Poboljšanje postojećih kapaciteta institucija, romskih organizacija i saradnje se ostvaruje realizacijom sljedećih programskih aktivnosti: Program 1: Poboljšanje kapaciteta na nivou Grada Tuzla, Program 2: Poboljšanje saradnje organizacija civilnog društva, međunarodnih organizacija i lokalnih nadležnih institucija sa vijećnikom iz reda nacionalnih manjina”, što, kako se navodi u LAP-u, podrazumjeva redovne sastanke kako bi što kvalitetnije izradili planovi realizacije Akcionog plana za Rome u Gradu Tuzla. Jednostavno rečeno, postoji dakle akcioni plan, za čiju realizaciju opet treba plan!
Posebna nelogičnost tuzlanskog LAP-a (a može se reći i ozbiljna sumnja da uopšte postoji iskrena namjera da se realizuje) leži u činjenici da je za njegovo provođenje potrebno 5,1 miliona KM, od čega se samo 594.500 KM planiralo izdvojiti iz gradskog budžeta (ostatak od 4,5 miliona KM Grad Tuzla je planirao dobiti od donatora), a i taj iznos je pod znakom pitanja:
“Sredstva predviđena za realizaciju Akcionog plana za Rome Grada Tuzla 2018-2021 u Budžetu Grada Tuzla planiraće se i realizovati u skladu sa mogućnostima. Veoma je važno napomenuti da su u navedena sredstva uračunati i ljudski resursi Grada iskazani kroz plaće uposlenika, koji će raditi na implementaciji Akcionog plana.”
Od najrazvijenije opštine samo deklarativna podrška
I dok se Tuzlanskom LAP-u ipak ne mogu osporiti bar neki rezultati, o čemu je Udar ranije pisao, najilustrativniji primjer lokalnog akcionog plana kao tek puke liste deklarativnih lijepih želja, bez stvarnog razumijevanja svrhe i cilja ovog dokumenta, dolazi iz sarajevske Općine Centar. LAP Općine Centar je usvojen za period 2017-2020. Sadrži ukupno 28 stranica, od čega se na čak trećini elaboriraju opšti podaci, generalni kontekst, geografski položaj opštine (!?), demografski podaci uključujući i popis stanovništva iz 1991. godine (!?), a tu su i fotografije članova radne grupe sa općinskim načelnikom i vijećnicima.
U konačnici je sve sumirano kroz samopohvalu: “Prema osnovnim indikatorima razvijenosti Općina Centar je najrazvijenija općina u Kantonu Sarajevo, FBiH i BiH”. Zanimljivo je i primjetiti da se u dokumentu konstatuje da su “Romi na području općine Centar najbrojnija, a istovremeno socijalno najugroženija nacionalna manjina”, ali se na navodi nijedan konkretan podatak o stvarnom položaju Roma u opštini. Za sve planirane mjere kao izvor finansiranja Općina Centar je navela sopstveni budžet.
Logično, kad su se već sami pohvalili da su najrazvijenija opština ne samo u Kantonu Sarajevo, nego i u Federaciji BiH, pa čak i u BiH. Problem je samo što budžeta nema. Naime, čak ni na papiru, reda radi, romska problematika nije eksplicitno budžetirana.
(portal-udar.net)
