Romski
U Bosni i Hercegovini postoji više akcionih planova koji regulišu oblasti zapošljavanja, obrazovanja, stambene i zdravstvene zaštite Roma, od kojih je jedan na državnom nivou, a nekoliko njih na lokalnom nivou. Nakon isteka Akcionog plana 2013-2016. godina, Vijeće ministara BiH usvojilo je novi, Akcioni plan BiH za rješavanje problema Roma u oblastima zapošljavanja, stambenog zbrinjavanja i zdravstvene zaštite 2017-2020.
Problemi u romskim zajednicama širom BiH su i dalje nagomilani i mnoge porodice objedinjuju sve probleme koji se nastoje prevazići Akcionim planom 2017-2020. Član Odbora za Rome pri Vijeću ministara BiH, Boris Pupić, smatra da su se prethodnih godina postigli određeni pomaci, ali ne i naročito efikasni te dugoročno održivi.
„Od kada su akcioni planovi za zapošljavanje krenuli sa realizacijom, sufinansiranje zapošljavanja Roma kod poslodavaca i samozapošljavanje su bila dva mehanizma. Rezultati kod prvog programa su dosta bolji, a prema mom istraživanju samo 26% Roma koji su bili korisnici programa, ostalo je raditi i nakon prestanka sufinansiranja. Ipak, to je prihvatljiv rezultat s obzirom da 90% Roma koji se nalaze na evidenciji za zapošljavanje su ljudi sa osnovnom školom i manje. Poslodavcima je često motiv za zapošljavanje iznos koji se dobija od Zavoda za zapošljavanje, pa je i to jedan razloga zašto Romi ostaju bez posla nakon isteka programa sufinansiranja“, objasnio je Pupić.
Kako bi Romi bili spremniji za tržište rada, neophodno je raditi na kvalifikacionom podizanju profila. Zbog toga su programi obuke započeli najprije u Brčko distriktu, a potom i u FBiH i RS. Pored nedovoljnog obrazovnog kapaciteta, Romima problem predstavljaju i predrasude poslodavaca prema njima. Ipak, iz Odbora za Rome rečeno nam je da im nije poznato da su Romi koji su ušli u program imali ovakvih problema sa poslodavcima i obrnuto.
„Unazad 10 godina, imali smo manje od 150 poslodavaca koji su se prijavili za programe zapošljavanja Roma. To je jako mali broj poslodavaca i preduzeća i mislimo da su uzrok tome stereotipi prema Romima, pa ih poslodavci ne žele vidjeti kao zaposlenike. Što se tiče samozapošljavanja, oni koji su ulazili u ovakve programe su bili niskog obrazovnog profila i nisu imali dovoljno znanja da se nose sa izazovima poslovanja. Iznosi za pokretanje biznisa su iz godine u godinu manji. Ranije je to bio iznos od 12.000 KM, pa 8.000 KM i na kraju 6.000 KM. Skoro 90 posto osoba koje su pokrenule vlastitu firmu, nakon godinu dana su istu zatvorile“, rekao je Pupić.
Govoreći o obrazovanju, u Odboru za Rome rečeno nam je da nemaju precizne podatke, ali evidentno je da se broj romske djece na svim obrazovnim nivoima povećava. Međutim, ni taj okvirni podatak nije siguran, zbog enormnog odlaska stanovnika BiH, pa tako i Roma.
„Vijeće ministara BiH je prošle godine usvojilo okvirni Akcioni plan za obrazovanje Roma. Međutim, on je prilično loš zato što mjere koje su predviđene budžetom su one koje se odnose na uvrštavanje sadržaja o romskoj kulturi i tradicji do 2021. godine, uvođenje romskog jezika do 2022. kao fakultativnog predmeta i suzbijanje diskriminacije kroz informativne aktivnosti. Dakle, Akcioni plan neće omogućiti lakše i pristupačnije školovanje djece, spriječiti da djeca napuštaju škole, da dobiju besplatne udžebnike, prevoz i slično“, istakao je Pupić.
Lokalni akcioni plan u Tuzli
Pored državnog, lokalni akcioni planovi usvojeni na nivou gradova i opština su dodatna šansa za unapređenje položaja Roma. Ovakve akcione planove ima nekoliko gradova i opština u BiH.
U nekima od njih je akcioni plan shvaćen ozbiljno, ima svoj budžet, dok je negdje usvojen samo proceduralno i u startu nije obećavao bilo kakav ishod.
Na inicijativu Nedžada Jusića, gradskog vijećnika u Tuzli, u novembru 2017. godine usvojen je Akcioni plan za Rome Grada Tuzla 2018-2021. Sa njim smo razgovarali o postignutim rezultatima u prvoj godini postojanja ovog akcionog plana.
„U 2018. godini predviđena sredstva za implementaciju pomenutog akcionog plana su iznosila 29.000 KM i pokrenute su određene aktivnosti. Što se tiče obrazovanja, odvojena su finansijska sredstva za finansiranje romskih učenika u srednjim školama u iznosu od 10.000 KM. Po pitanju zapošljavanja mladih bračnih parova izdvojeno je dva puta po 10.000 KM. Kada je u pitanju komunalna infrastruktura, završena je kompletna papirologija projektne dokumentacije za izgradnju i rekonstrukciju kroz romsko naselje. Uradiće se asfaltni dio puta u dužini od 300 m, kao i kanalizaciona mreža uz podršku Ministarstva za ljudska prava i izbjeglice. Najteža faza je ona koja se tiče rješavanja imovinsko-pravnih odnosa, odnosno legalizacije objekata u vlasništvu Roma, rekao je Jusić, ističući podatak da je za 2019. godinu usvojen budžet od 40.000 KM, namijenjen isključivo za implementaciju Akcionog plana za Rome u ovom gradu.
Nepotpuni i nedjelotvorni AP u Prnjavoru i Centru
U Prnjavoru je Lokalni akcioni plan za uključenje Roma usvojen 2015. godine i odnosi se na period 2016-2020. Pomenuti plan nije mogao dati rezultate, jer njegovim usvajanjem nije utvrđen budžet za realizaciju aktivnosti. Mimo akcionog plana, u Prnjavoru se finansijska sredstva za Rome izdvajaju kroz druge programe.
„Sada radimo reviziju akcionog plana, jer onaj koji je usvojen 2015. godine nije predvidio budžet i nema monitoring. U Prnjavoru se za sve nacionalne manjine izdvaja 20.000 KM, od toga Romi imaju samo 2.000 KM. Međutim, kada napišemo projekat i pošaljemo nadležnim vlastima, veoma često nam izađu u susret, te smo tako riješili probleme izgleda romskog groblja, izdvojena su sredstva za obrazovanje djece, pravljene su kuće za Rome uz podršku Caritasa. Dakle, vlast u Prnajvoru je uglavnom posrednik kada je riječ o rješavanju problema Roma, a aktivnosti koje oni podrže nemaju veze sa Lokalnim akcionom planom koji je usvojen“, rekla je Snježana Mirković, predsjednica Udruženja „Romska djevojka – Romani ćej“ i dodala da je njena želja da se postojeći akcioni plan produži do 2022. godine, ali da pri tome ispuni obaveze predviđene njegovim donošenjem.
Ista situacija je i u sarajevskoj opštini Centar. Azemina Tomljenović je bila koordinatorica za izradu Lokalnog akcionog plana i lobirala je za usvajanje tog dokumenta na opštinskom vijeću.
„Po usvajanju, dokument je postavljen na stranicu Opštine Centar i koliko znam, to je posljednja radnja koja je urađena vezano za usvojeni dokument. On po prirodi nije obavezujući da bi doživio svoju implementaciju. Da bi zaživio trebalo je nastaviti lobirati opštinske službe kako bi stavile aktivnosti u svoje godišnje planove koji idu na odobravanje kod načelnika.Niko to nije uradio, a mosli su romski aktivisti ili načelnik. Dokument je usvojen 30. oktobra 2017. To vrijeme nije bilo dovoljno da ja sama uđem u projekat lobiranja implementacije. Drugi način zagovaranja je davanje prijedloga na javnim raspravama o budžetu koji se provode kroz mjesne zajednice“, objasnila je Tomljenović.
Akcionim planom opštine Centar bilo je predviđeno subvencioniranje polazaka djece u vrtiće, mogućnost prekvalifikacije žena i pokretanje biznisa, prekvalifikacija i dokvalifikacija muškaraca i pronalazak sezonskih poslova, osnivanje kulturnog društva i ostale mjere koje nisu realizovane.
„Opština Centar ima dobre programe za pomoć stanovnicima kao što su dodjela plastenika, obuka o start up-ima i njihovo finansiranje, sufinansiranje kamata za mala i srednja preduzeća. Romi i romska djeca su često izostavljena iz svih javnih poziva i dodjele dobara, a razlog je jasan – ne postoji spona između zajednice i opštine koja bi lobirala da i Romi učestvuju u raspodjeli javnih dobara. Kada biste pitali za razloge, odgovori bi se razlikovali od osobe do osobe koju pitate. U opštini bi rekli da Romi nisu zainteresovani, ali ako mene pitate, ja bih rekla da nekome odgovara da mi budemo tu gdje jesmo“, poručila je Tomljenović.
Pored ovih mjesta, lokalni akcioni planovi su usvojeni i u Kaknju, Donjem Vakufu, Bijeljini, Visokom, Travniku.
(portal-udar.net)
