GORAN BAŠIĆ: Uz toleranciju pod ruku ide i diskriminacija

Na nedavnoj međunarodnoj konferenciji  „Nacionalne manjine, migracije i sigurnost„ održanoj na Brijunima, čiji su glavni organizatori Fakultet političkih znanosti u Zagrebu i Hrvatski ured njemačke zaklade Friedrich Ebert, direktor Instituta društvenih nauka iz Beograda i koordinator Akademske mreže za suradnju u jugoistočnoj Europi (jedan od suorganizatora skupa) dr. sc. Goran Bašić,  prezentirao je neke rezultate istraživana „Socijalna distanca etničkih zajednica„  te govorio o položaju hrvatske nacionalne manjine u Srbiji. U našem intervju prof. Bašić podsjeća kako su i Hrvatska i Srbija svoje ključne zakone, kada su u pitanju prava nacionalnih manjina, donijeli u isto vrijeme  pred gotovo 20 godina te ih, uza sve razlike, ističu kao visoke dosege europske demokratske prakse u zaštiti prava nacionalnih manjina.

U Hrvatskoj se često u kontekstu manjinskih pitanja i politika apostrofira položaj hrvatske nacionalne manjine u Srbiji, pri čemu se nerijetko ističe kako prava koja Hrvati ostvaruju u Srbiji bitno zaostaju za pravima srpske nacionalne manjine u Hrvatskoj? Možemo li usporediti pravni položaj jedne i druge manjine i sagledati u čemu su eventualno najznačajnije razlike?

-Nezahvalno je upoređivati uzajamni položaj nacionalnih manjina. Posebno je to nezahvalno na Balkanu gde etnički pritisci funkcionišu na principu spojenih sudova, pritisak na jednom mestu proizvodi pritsak na mnoštvu drugih mesta, a izuzetno je nezahvalno to činiti u odnosu na srpsku manjinu u Hrvatskoj i hrvatsku manjinu u Srbiji. Zbog državnih razloga i apstraktnih nacionalnih interesa, pripadnici obe nacionalne manjine su samo u protelkle tri decenije pretrpeli traume i strahove koje je teško razumeti iz Brisela, Ženeve i Strazbura. Balkan i Mitteleuropa (Srednja Europa) su bremenite takvim odnosima. Zbog toga bi bilo dobro da se matične države uzdrže u vezi sa prekomernom brigom za sunarodnike u dijaspori. Njihova podrška je naravno potrebna i dobrodošla je, ekonomske, kulturne i druge veze sa sunarodnicima su obaveze matičnih država, ali uzdržavanje od ostvarivanja političkih interesa preko nacionalnih manjina bi trebalo da je u osnovi državnih politika prema dijaspori. Političke stranke u Srbiji i u Hrvatskoj, često i kada su na vlasti, posebno u godinama koje prethode izborima populistički koriste nacionalne manjine kao sredstvo za unutrašnje podkusurivanje i podizanje sopstvenih rejtinga kod birača. Vukovar, Hrtkovci, Oluja, „Hrvatska do Zemuna“ i „Srbija do Ogulina“ se koriste bez puno razmišljanja o dugoročnim posledicama po položaj sunarodnika u obe zemlje.

U takvim uslovima pravni standardi jesu važni kao mera zaštite, ali nisu dovoljna brana pred nezrelim političkim elitima i još nezrelijim biračima koji ne shvataju da su istaknuti kvazidržavni o kvazinacionalni interesi Potemkinovo selo za ostvarivanjem gole vlasti. Srbija i Hrvatska su prve zakone o zaštiti prava nacionalnih manjina doneli negde u isto vreme Srbija u februaru, a Hrvatska u decembru 2002. godine i u medijima u obe zemlje ste mogli pročitati isti naslov „donet je najliberalniji zakon o zaštiti nacionalnih manjina ikad“. Da ne podsećam na okolnosti, uslove i pritiske međunarodne zajednice koje su prethodile donošenju oba zakona.

Skoro dve decenije nakon toga Hrvatska i Srbija imaju sličan sistem zaštita prava nacionanih manjina. Ustavi obe države definišu na nacionalnom principu i suprematiji većinskih naroda nad pripadnicima nacionalnih manjina. U Ustavu RH pobrojane su nacionalne manjine, njih 22 ako se ne varam, a Ustav RS ne nabraja taksativno nacionalne manjine već je njihovo priznanje prepušteno ispunjenju uslova iz člana 2. Zakona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina. U praksi to znači da status nacionalne manjine stiču one grupe državljana Srbije koje pripadaju homogenim i autohtonim etničkim identitetima, dugotrajno su u vezi sa Srbijom, imaju dovoljan broj pripadnika koji su spremni da čuvaju svoj etnokulturni identitet. Iako nije jasno ni koji je broj dovoljan za priznavanje statusa, niti šta znači „vezanost“ za Srbiju. Prema Registru nacionalnih saveta nacionalnih manjina priznat status imaju pripadnici 23 nacionalne manjine.

Koje su još značajne i evidentne razlike?

-Sledeća bitna razlika u vezi sa pravnim statusom nacionalnih manjina se odnosi na izbor manjinskih samouprava. Naime, dok se u Hrvatskoj manjinske samouprave biraju na regionalnom i lokalnom nivou u Srbiji se one biraju isključivo na nacionalnom (državnom) nivou.

Prava iz oblasti kulturne autonomije su, uz izvesne razlike, slično uređena, a bitne razlike su u vezi sa službenom upotrebom manjinskih jezika i pisama i učešćem nacionalnih manjina u nacionalnim predstavničkim telima. Naime, dok je u Srbiji službena upotreba jezika nacionalne manjine obavezna u jedinici lokalne samouprave u kojoj prema poslednjem popisu živi 15% pripadnika jedne nacionalne manjine, u Hrvatskoj  taj procenat prema Ustavnom zakonu 1/3 ukoliko lokalna samouprava to pravo prizna statutom. Kako je to rešeno u Vrboskom i Vukovaru, poznato je. U Hrvatskom Saboru je s druge strane garantovano osam poslaničkih mesta za manjine, od kojih su tri za Srbe, a u Srbiji je ustanovljen princip prirodnog praga odnoso pravo na mandat u Narodnoj skupštini imaju političke stranke nacionalnih manjina koje su osvojile broj glasova biriča koji je potreban za jedno poslaničko mesto. To znači da za političke stranke nacionalnih manjina ne važi cenzus od 3% i da je za jedan poslanički mandar potrebno da pri prosečnoj izlaznosti ukupnog biračkog tela osvoje oko 16.000 glasova. Pripadnici hrvatske nacionalne manjine kojih je u Srbiji oko 55.000 teško mogu da ostvare takav nivo političke organizovanosti da bi  ostvarili ovo pravo. Trebalo bi pomenuti da je hrvatski u službenoj upotrebi u gradu Subotica, opštinama Ada i Sremski Karlovci i u četiri naseljena mesta u gradovima Sombor i Sremska Mitrovica i Opštini Apatin.

Kako se te razlike reflektiraju na realni položaj nacionalnih manjina, konkretno na položaj hrvatske nacionalne manjine u Srbiji?

-Realan položaj nacionalnih manjina na žalost ne odgovara priznatom nivou pravne zaštite, koji je u obe zemlje, uz sve manjkavosti, na visokom nivou. Da bi se ocenio realan položaj pripadnika obe nacionalne manjine potrebni su etnički raščlanjeni podaci. Srbija ih ne prikuplja, a za Hrvatsku ne znam, ali ako se i prikupljaju meni to nije poznato. Dugo se vodi rasprava o zagarantovanom mestu za pripadnika hrvatske manjine u Narodnoj skupštini, a nema podataka čini mi se ni o broju, a kamoli o uticaju odbornika hrvatske nacionalnosti u jedinicama lokalne samouprave u kojima su izabrani. Kako oni utiču na kvalitet života sunarodnika, ostvarivanje prava u lokalnoj zajednici? Nema ni podataka o integraciji obe manjine, ni o broju zaposlenih i njihovim radnim mestima u javnim službama i privatnim kompanijama.
U Srbiji nema podataka o tome kako žive i kako identitet čuvaju Hrvati u mestima koja su udaljena od tradicionalnih uporišta hrvatske kulture – u Beogradu na primer, gde prema Popisu živi oko 7.500 Hrvata. Dakle, da bi govorili o realnom životu pripadnika nacionalnih manjina potrebni su podaci koji se odnose na taj položaj. Zaključivanje bez podataka je moguće, ali je nepouzdano, omogućava osporavanja i stvara zabunu. Istraživanje „Socijalna distanca etničkih zajednica“ koje smo sproveli ove godine u Institutu društvenih nauka ukazuje na to da je hrvatska manjina u Srbiji najmanje udaljena od sugrađana različitih nacionalnosti, da ostvaruju socijalne kontakte sa pripadnicima svih etničkih grupa, a da su im Srbi najbliži jer 89,6% ispitanika ima ostvareme prijateljske odnose sa njima, a u daljim i bližim  rodbinskim vezama je oko 80% ispitanika, a 81,8% ispitanika hrvatske nacionalnosti je spremno za „mešoviti“ brak sa licima srpske nacionalnosti. Međutim, istraživanje ukazuje i na ozbiljnu diskriminaciju na nacionalnoj osnovi svih etničkih grupa, pa i Hrvata i nezadovoljstvo ispitanika hrvatske nacionalne manjinine ostvarivanjem priznatih manjinskih prava. Hrvati u Srbiji su pojednako emotivno vezani za Srbiju i Hrvatsku, a potencijal za društvenu integraciju pripadnika manjine postoji, ali je lokalnog karaktera jer se kofornmo osećaju u gradovima koje tradicionalno nastanjuju i u Beogradu.

Da li se položaj hrvatske nacionalne manjine realno razlikuje u usporedbi s nekim drugim nacionalnim manjinama u Srbiji (Mađari , Albanci, Romi Bošnjaci…) ? Da li imaju više ili manje problema?

-Prema izveštaju međunarodnih organizacija koje prate ostvarivanje prava nacionalnih manjina postoji razlika u ostvarivanju prava nacionalnih manjina koje su nastanjene na području Vojvodine u odnosu na nacionalne manjine u središnjem delu Srbije. „Vojvođanske“ manjine zahvaljujući građanskoj političkoj kulturi i afirmativnim merama koje primenjuju pokrajisnke i lokalne vlasti imaju povoljnije uslove za ostvarivanje prava. To bi trebalo da znači da pripadnici iste manjine ostvaruju različitit pristup pravima u zavisnosti da li su nastanjeni u Vojvodini ili na drugim područjima Srbije. Na to ukazuju i brojne nevladine organizacije, Zaštitnik građana i drugi. S druge strane država, prema kriterijumima koje su potvrdili i na koje su pristali Nacionalni saveti nacionalnih manjina, raspoređuje sredstva za rad svih nacionalnih saveta. Sredstva se raspoređuju tako da se iz ukupnog fonda za rad nacionalnih saveta 30% raspoređuje ravnomerno po nacionalnom savetu, a 70% prema kriterijumima u koje spadaju broj pripadnika nacionalne manjine, broj ustanova, fondacija, privrednih društava u oblasti kulturne autonomije čiji je osnivač ili suosnivač nacionalni savet i najzad, prema ostvarenim aktivnostima tih ustanova i organizacija. Paradoks je da se ta sredstva raspoređuju za rad nacionalnog saveta, a ne za ostvarivanje prava pripadnika nacionalne manjine koje zastupaju. U praksi to znači da će država ili lokalna samouprava finansirati obrazovanje na jeziku nacionalnih manjina ukoliko je nacionalni savet bio aktivan i obezbedio interesovanje roditelja i učenika da pohađaju nastavu na hrvatskom ili dvojezično. Nacionalni saveti su po prirodi stvari zainteresovani da se staraju o pripadnicima manjine koji žive homogeno nastanjeni jer oni, prema opisanom sistemu, obezbeđuju sredstva i potencijalno su biračko telo, a sunarodnici  koji žive u udaljenim enklavama ostaju uskraćeni za ostvarivanje prava. U tom smislu trebalo bi razmisliti o razlici između dostupnosti pravima Hrvata koji žive u Subotici, Šidu ili Sremskoj Mitrovici, od dostupnosti istim pravima sunarodnika u Beogradu, Nišu ili Pančevu. Za mene je to značajnije pitanje za očuvanje identiteta manjine od drugih pitanja kojima države pridaju pažnju.

Pravnih i društvenih razlika u ostvarivanju prava među manjinama nema osim u dva slučaja. Prvi se odnosi na mađarsku nacionalnu manjinu koja je dobro politički organizovana, homogeno nastanjena i predvođena profesionalizovanom manjinskom samoupravom razvila mehanizme za ostvarivanje pune kulturne autonomije i konstantnog učešća u vlasti. Veliki podstrek mađarskoj manjini i njihovoj samoupravi daje matična Mađarska koja diplomatskim, ekonomskim  i kulturnim vezama osnažuje manjinu, ali i širi sopstveni uticaj. Od značaja za to što Mađari u Srbiji efikasnije od drugih manjina ostvaruju priznata prava je i činjenica da je postojeće zakonodavstvo prilagođeno resursima i interesima manjine koja ima obeležja baš kakva imaju vojvođanski Mađari. Drugi slučaj razlike u ostvarivanju prava jesu Romi. Neuspešno rešavanje njihovog socioekonomskog položaja otežava ostvarivanje nacionalnih prava, pored toga, suočavaju se sa diskriminacijom i neuspešnim politikama njihove integracije. Najzad, postoji i treći slučaj, odnosno odbijanje države da prizna status nacionalne manjine autohtonoj cincarskoj zajednici zbog „nedovoljnog“ broja pripadnika.

Kako uopće možemo ocijeniti srpsku manjinsku politiku?  Koliko korespondira s međunarodnim standardima?

 Ukoliko se pažljivije čitaju Mišljenja Savetodavnog komiteta za nacionalne manjine Saveta Evrope i Rezolucije Saveta Ministara posvećene Srbiji lako se uočava da nema primedbi u vezi odstupanja od „evropskih“ standarda zaštite manjina. Pravni i institucionalni sistem zaštite prava nacionalnih manjina su uspostavljeni i može se prigovoriti kako se oni mogu unaprediti, ali to je sve. Da li će manjinska samouprava biti centralizovana ili decentralizovana su varijacije priznatog prava na manjinsku samoupravu ili da li će pripadnici nacionalnih manjina ostvarivati jedan ili više vidova obrazovanja na maternjem jeziku se razmatra u okviru priznatog prava na obrazovanje na jeziku manjine. Standardi su ispunjeni. Slična je situacija i u Hrvatskoj i njenom pravnom sistemu zaštite prava nacionalnih manjina. Centralno pitanje je šta države žele da urade uz pomoć usvojenih standarda. U ovom trenutku to izgleda tako da niko nije srećan zbog postojanja manjina, ali kad su već tu nešto se mora uraditi. Zbog takvog stava nema delotvornih multikulturalnih politika prijemčivih prirodi multietničnosti u obe zemlje i regionu. Ako je cilj integracija manjina i očuvanje manjinskih identiteta onda bi u okviru prihvaćenog trebalo drugačije razmišljati i delati. Ako se koncentrišem na pitanje o srpskoj manjinskoj politici njoj nedostaju ciljevi. Dve decenije nakon njenog sprovođenja ne znamo šta joj je cilj. Istraživanje „Socijalna distanca etničkih zajednica u Srbiji“ ukazuje na segregaciju i priličnu udaljenost „svih od svakog“ i nepoverenje pripadnika nacionalnih manjina u manjinsku politiku i nacionalne savete, naravno izuzev pripadnika mađarske nacionalne manjine koji imaju poverenje u svoju manjinsku samoupravu.

Kako bi okarakterizirali aktualno stanje odnosno poziciju hrvatske nacionalne manjine u Srbiji?

-To je pitanje za pripadnike hrvatske nacionalne manjine. Oni će najbolje odgovoriti. Istraživanje koje sam spomenuo ukazuje na to da 69,9% ispitanika hrvatske nacionalnosti ne ostvaruje priznata manjinska prava, a da tek 18,8% njih smatra da ostvaruje barem jedno od tih prava. Ispitanici su ukazali na to da hrvatski svakodnevno, bilo javno ili privatno, koristi njih 38,7, a srpski 90,8%. S obzirom na bliskost jezika verovatno bi istraživanjem došli do toga da i u Hrvatskoj sličan procenat srpske manjine upotrebljava srpski i hrvatski. Samo trećina ispitanika hrvatske nacionalnosti je zadovoljna radom Nacionalnog saveta, a 53,6% apsolutno nije. Najzad 68,9% ispitanika je saglasno da se izbor i ustrojstvo hrvatske manjinske samouprave decentralizuje, odnosno da se pored Nacionalnog saveta sa sedištem u Subotici, biraju i lokalne manjinske samouprave gde god Hrvati žive i spremni su da čuvaju svoj nacionalni identitet. S druge strane, podaci istog istraživanja ukazuju da su Hrvati najotvorenija nacionalna manjina, sa visokim potencijalom za integraciju u srbijansko društvo.

Gledajući u nekom dužem vremenskom intervalu da li položaj hrvatske nacionalne manjine u Srbiji napreduje, stagnira ili pak nazaduje i u čemu se to očituje?

-Napreduje svakako. Postoje manjkavosti, propusti, nezadovoljstvo, ali proces teče i činjenica je da postoji više i pravnog i društvenog prostora za ostvarivanje prava. Taj prostor je prikriven jer partokratizacija institucija i procesa nastojeći da se „stvari“ drži pod kontrolom guši autonomije pa i kulturnu autonomiju kakva je manjinska. Naravno napredak u obe zemlje ne bi trebalo pratiti u odnosu na stanje iz „devedesetih“ kojih se svako moralan stidi, ali od 2002. godine postoji konstantan napredak u vezi sa obimom i kvalitetom ostvarivanja prava. To ne znači da nije moglo i bolje i brže.

Kako funkcioniraju stvari u oblasti zapošljavanja? Da li je primjetna ili izražena diskriminacija prema hrvatskoj nacionalnoj manjina tom planu? 

-Rekao sam da ne postoje etnički raščlanjeni podaci u Srbiji i ne znam da li je moguće proceniti koliko je pripadnika hrvatske ili neke druge manjine nezaposleno. Koliko mi je poznato Nacionalna služba za zapošljavanje ne vodi evidencije o nacionalnoj pripadnosti građana koji traže posao, osim lica romske nacionalnosti za koje su propisane afirmativne mere. Istraživanje koje sam više puta pomenuo ukazuje na diskriminaciju na nacionalnoj osnovi kod svih uzorkom obuhvaćenih etničkih zajednica, uključujući i Srbe. Diskriminacija je najčešća u neformalnim kontaktima, ali je visoka i u vezi sa ostvarivanjem prava na rad. Sa diskriminacijom prilikom traženja posla suočilo se 45,7% ispitanika hrvatske nacionalnosti, od kojih je 8,2% više od deset puta. Na radnom mestu sa diskriminacijom se suiočilo 43% ispitanika hrvatske nacionalnosti.

Kakvo je uopće stanje društvene tolerancije u Srbiji kada su u pitanju nacionalne manjine? Koje su najviše izložene diskriminaciji?

Ja ne verujem u princip tolerancije kao stub uređenja većinsko-manjinskih odnosa. On je preuzet iz tradicije i politika u vezi sa zaštitom verskih manjina i iskustva nisu takva da bi se nekritički oko njega gradio sistem u kojem ljudi različitih etnikuma ostvaruju svoje lične i kolektivne planove. Uz toleranciju pod ruku ide i diskriminacija. Da se vratim rezultatima pomenutog Istraživanja, kojim sam uzgred rečeno rukovodio u Institutu društvenih nauka. U neformalnim kontaktima sa diskriminacijom se suočilo preko 80% ispitanika hrvatske nacionalnosti, od čega je njih 50% diksriminaciju pretrpelo više od deset puta. To je izuzetno mnogo i nedopustivo, a nije naodnet podsetiti da težimo nultoj toleranciji na diskriminaciju. Da bi se stanje popravilo potrebno je princip tolerancije zameniti principima poverenja, solidatnosti i delanjem koje podstiče društvenu koheziju. To bi podrazumevalo da su kulturna, obrazovna i medijska politika čvrsto građanski orgaizovane i u Srbiji i u Hrvatskoj i da se vrednosti grade na humanizmu i pre svega na istini. Da li je to idelističko shvatanje? Mislim da nije jer krize, u kojoj jeste savremeno društvo, su se prevazilazile uz pomoć holističkog pristupa i humanističkih vrednostima, a ne na zatvaranju u parohije  i animozitete.

Kakav je duh tolerancije prema hrvatskoj nacionalnoj manjini i koliko su još prisutna ratna opterećenja?

-Opterećenja nisu prevladana u odnosu na neprijateljstva u velikim ratovima. Nesreće koje su pratile raspad Jugoslavije posledice su sukoba i zločina počenjenih u prethodnim ratovima, naročito u Drugom svetskom ratu. Ta tema nikada do kraja nije raspravljena i dorečena i zbog toga je lako manipulisati novim generacijama. Dovoljno je pogledati udžbenike istorije i književnosti u osnovnim školama u obe države i jasno je da je reč o dve istorije, dve istine, dva zločina bez kazne… Primera radi nisam siguran koliko su u srbijansko društvo integrisani Srbi koji su devedesetih izbegli iz Hrvatske ili da li je okončana puna integracija Ličana u Bačkoj koloniziranih posle Drugog svetskog rata. Čini mi se da su autohtoni Hrvati u Sremu i Bačkoj prirodnije uključeni u društvo od naseljenog srpskog stanovništva. Smeštajući bedu narcizama malih naroda u svetske tokove verujući da je njihova uloga u tim procesima neizostavna države su činile ogromne nepravde. Čine ih još uvek i sve dok čovek ne bude važniji od državnog razloga stradaće i ljudi i narodi i opterećenja će opstajati. Obeležavanje „Oluje“ za Hrvatsku je dan pobede, za Srbiju je nacionalni poraz i dan žalosti. Možemo li ta dva u svakom pogledu različita osećanja pomiriti tako da mislimo na način šta o tome misle i kako se osećaju Srbi u Hrvatskoj i Hrvati u Srbiji i sa kavim osećanjima se bude svakog 5. avgusta. Čini se da većinu, a pogotovo populistički orijentisane elite nije briga za dobar san „manjinaca“. Reč je o pitanju koje ne može rešiti jedna strana već je njegov kontekst smešten u regionu u kojem sve funkcioniše po pomenutom principu spojenih sudova i zahteva zrele državotvorne politike.

Jedno od vrlo čestih pitanja jeste nezadovoljstvo političkim predstavljanjem hrvatske nacionalne manjine. Koliko je taj tip političke predstavljenosti važan za ostvarivanje prava nacionalnih manjina?

-Pitanje zastupljenosti hrvatske nacionalne manjine u Narodnoj skupštini Republike Srbije više opterećuje odnose među državama nego što je od suštinskoh interesa za ostvarivanje prava hrvatske manjine u Srbiji. Većina Hrvata živi u Vojvodini, a u Skupštini Vojvodine nema predstavnika hrvatskle manjine i to se gotovo ne pominje u javnosti. U skupštini grada Subotice u kojoj je 10% hrvatskog stanovništva od 67 odbornika dva su sa liste hrvatske političke stranke što je manje od 3%. U Šidu oko 5% stanovništva su Hrvati koji u lokalnoj skupštini nemaju odbornike. Za mene su to ključna pitanja zašto pripadnika hrvatske manjine nema u lokalnim skupštinama i Skupštini AP Vojvodine gde mogu da ostvaruju realan politički uticaj. Afirmativne mere postoje. Šta sprečava političku participaciju političkih stranaka hrvatske nacionalne manjine? Na to pitanje nema odgovora, šta više retko se postavlja. Ali je zato zastupništvo u Narodnoj skupštini krucijalno pitanje. Njegovo pozitivno rešavanje ima samo jedno ali bitno simbolično značenje – poslala bi se poruka građanima da postoji spremnost za preovladavanje negativnog nasleđa. Realan politički uticaj političkih stranaka hrvatske nacionalne manjine bi ostao minoran, ali bi porasla integraciona snaga društva i verujem, nakon toga, bi u pokrajinskoj i lokalnim skupštinama Hrvati ostvarili veći politički značaj i uticaj.

Treba podsetiti da je ovo pitanje otvoreno članom 9 Bilateralnog sporazuma o uzajamnoj zaštiti nacionalnih manjina između Republike Hrvatske i Srbije i Crne Gore. Taj član Sporazuma je znatno širi i govori u suštini o delotvornom učešću manjina u političkom životu Srbije i Hrvatske. Činjenica je da je Hrvatska u vezi sa političkim zastupništvom srpske manjine daleko uspešnija u odnosu na politički i izborni sistem u Srbiji, ali to pitanje ne bi trebalo rešavati samo zarad reciprociteta već u sklopu dovršavanja demokratske tranzicije u Srbiji.

Najzad, prema rezultatima više puta citiranog Istraživanja oko 80% ispitanika hrvatske nacionalnosti očekuje da se obezbedi primena afiirmativnih mera na osnovu kojih bi imali šanse da učestvuju u političkom životu države i u lokalnoj samoupravi.

Kako ocjenjujete ulogu i rad hrvatskih političkih (ali i drugih) organizacija koje predstavljaju hrvatsku nacionalnu manjinu?

-Ne poznajem dovoljno rad političkih stranaka hrvatske nacionalne manjine u Srbiji da bi mogao da govorim o tome. U Registar političkih stranaka su upisane dve političke stranke koje zastupaju hrvatsku nacionalnu manjinu Demokratski savez Hrvata u Vovodini i Demokratska zajednica Hrvata. I da se još jednom pozovem na Istraživanje prema kojem preko 50% ispitanika hrvatske nacionalnosti smatra da političke stranke nacionalnih manjina doprinose razvoju demokratije u Srbiji, a 96% da Narodna skupština mora da donosi odluke u korist građana bez obzira na njihovu nacionalnost. Za očekivati je da političke stranke hrvatske nacionalne manjine imaju zajedničke nacionalne ciljeve i da bi interes za koalicijom trebalo da postoji, ali činjenica je i to da je veliki broj pripadnika hrvatske nacionalne manjine uključem u političko delovanje „građanskih“ političkih stranaka. Na političkim strankama je da odluče na koji način će sticati poverenje birača hrvatske nacionalnosti. Afirmativne mere za ulazak u lokalne parlamente postoje, ali činjenica je da Hrvati nisu srazmerno zastupljeni u lokalnim skupštinama. Činjenica je i to da postojeći izborni sistem odgovara političkim strankama nacionalnih manjina sa brojnim i teritorijalno homogeno nastanjenim stanovništvom. Uspehe na državnim, pokrajinskim i lokalnim izborima ostvaruju političke stranke Mađara i Bošnjaka kojima ovakav sistem pogoduje. Njihova pregovaračka pozicija je jača u odnosu na političke stranke drugih nacionalnih manjina i mislim da ni oni nisu spremni za drugačija pravila igre.

Hrvatska i Srbija imaju bilateralni sporazum o zaštiti prava nacionalnih manjina između vlada republike Hrvatske i republike Srbije. Kako ocjenjujete njegovu primjenu?

-Sporazum je potpisan 2005 godine i za 15 godine Mešovita komisija koja se stara o njegovom sprovođenju se sastala čini mi se sedam puta. Da li su problemi obe manjine takvi da zaslužuju dvogodišnju dinamiku sastajanja operativnih tela? Verovatno će neko reći da je to primereno jer postoje uredi, sekretarijati koji se staraju o sprovođenju dogovorenog. Možda je i tako i verovatno i postoje, ali o postignutim rezultatima ne znamo previše. Ali da predpostavimo da smo neobavešteni, pa bi mogli da pitamo obe strane kako su obezbedili proporcionalno zapošljavanje manjina u organima javne vlasti. To je preporuka za obe strane sa poslednjeg sastanka mešovite komisije održanog 2018. godine. Ili, koje mere kulturne, obrazovne i drugih politika su donesena kako bi se smanjo govor mržnje. I to je preporuka za obe strane sa poslednjeg sastanka. Svašta bi mogli pitati i anlizirati.

Istovremeno na susretima predsednika država bilo je reči o rešavanju problema manjina i neki su zaista nakon tih susreta i rešeni. Možda ću biti zlurad ako dodam i u izbornim kampanjama ta rašenja su korišćena za promociju. U tom kontekstu bilateralni sporazum o uzajamnoj zaštiti manjina nema snagu koju bi trebalo da ima. Nisam siguran ni da je imaju u uzajamnim odnosima drugih zemalja izuzev u strategiji mađarske diplomatije koja čini mi se jedina u regionu ima uravnoteženu i ciljanu politiku zaštite manjina u Mađarskoj i brige za Mađare u susednim zemljama.

U hrvatskoj se često ističe kako ima vrlo dobro manjinsko zakonodavstvo ali da njegova implementacija u praksi bitno zaostaje. Kako bi se u tom pogledu mogla ocijeniti situacija u Srbiji ? Što bi se moglo mijenjati ? kako napredovati ?

-To jeste česta floskula i u Srbiji – imamo sjane zakone ali se ne provode u praksi. Dobro to je moguće, ali parlamenti imaju i nadzornu funkciju, uvek mogu pokrenuti pitanje zašto propisi koje su doneli ne daju željene efekte? Ne sećam se da je to bio slučaj u vezi sa propisima kojima je regulisan položaj nacionalnih manjina. Postavlja se pitanje i kakva je uloga ombudsmana. Reč je o telima koji kontrolišu zakonitost i pravilnost rada javne uprave, dakle i primenu zakona. To su tela koja bi trebalo pitazi zašto „najliberalniji“ i „sjani“ propisi nisu u funkciji građana.

(portal-udar.net)