Lokalni akcioni planovi za potrebe Roma: Smjernice za lakše rješavanje problema

U Bosni i Hercegovini do sada je usvojeno devet lokalnih akcionih planova za potrebe Roma.  Planovi se dobrim dijelom naslanjaju na državnu strategiju, ali su precizniji i prilagođeni sredini u kojoj se realizuju: putem njih lokalne zajednice, opštine u saradnji sa nevladinim sektorom, mogu preciznije detektovati potrebe svake zajednice.

Ovaj dokument do sada je usvojen u opštinama Visoko, Centar Sarajevo, Kakanj, Gradu Tuzli, Brčkom, Prnjavoru, Bijeljini, Travniku i Donjem Vakufu. U izradi su ili već u fazi usvajanja u Zavidovićima, Modriči i Živinicama. Radi se i na planovima za Kanton Sarajevo i Hercegovačko-neretvanski kanton.

Akcioni planovi kao rješenje problema

Akcioni plan je dokument koji usmjerava i daje jasnu sliku potreba, smatra Mujo Fafulić, romski aktivista iz Udruženja Romalen Kakanj, i član Odbora za Rome pri Vijeću ministara BiH:

– Akcioni plan mapirao je potrebe, dao nam bazu i statistiku. To je dokument koji upućuje kako će se riješiti problemi romske zajednice, pa time i problemi u široj zajednici.

Opština Kakanj, kaže Fafulić, svakako izdvaja sredstva iz budžeta za romsku zajednicu. Akcionim planom ta izdvajanja bit će precizirana i usmjerena tamo gdje je najpotrebnije. Ovim planovima predviđeno je redovno izdvajanje iz budžeta. Od usvajanja plana, smatra Fafulić, napredak u kakanjskoj opštini je evidentan:

– Vidljiv je napredak u oblasti stambenog zbrinjavanja – radi se sedma zgrada u saradnji sa Ministarstvom za ljudska prava i švicarskim Caritasom. Smješteno je skoro 60 porodica.

Raste broj djece obuhvaćene predškolskim i školskim sistemom, kaže naš sagovornik. Do 2013. ili 2014. skoro da nije bilo djece obuhvaćeno predškolskim programom obrazovanja. Danas Opština finansira boravak romske djece u vrtićima pa je za ovu populaciju – besplatan:

– Od 2013. veći je i broj djece u školama. Tada ih je bilo 56, danas 120.

Stipendiraju se i studenti i srednjoškolci u ovoj opštini, pojašnjava Fafulić. Dovoljno je, kaže, da su pripadnici romskog naroda.

Program ROMACTED

Period implementacije LAP-a u ovoj opštini je 2016-2020. obuhvata oblasti obrazovanja, zapošljavanja, zdravstvene i socijalne zaštite i stanovanja. U njemu su detektovani ključni problemi, predložene mjere koje se trebaju preduzeti, navedene odgovorne institucije, kao i izvor sredstava za implementaciju rješenja.

Mujo Fafulić, koji je bio i član radne grupe za izradu LAP-a, kaže da je cilj da se, zajedno kroz program ROMACTED ovi dokumenti shvate ne kao teret institucijama, nego dio rješenja. ROMACTED (“Promocija dobrog upravljanja i osnaživanja romske zajednice na lokalnom nivou”) je program Vijeća Evrope i Evropske unije koji se u BiH implementira od 2017. do 2020. godine. Korisnice su sedam država zapadnog Balkana i Turske.

Druga faza ROMACTEDA predviđa umrežavanje lokalnih zajednica sa svim akterima. Projektom su uspostavljene akcione grupe na lokalnom nivou, koje se sastoje od predstavnika Roma i predstavnika institucija.

Cilj projekta je integrisati politiku romske populacije u politike lokalnih zajednica, ali i uključiti Rome u donošenje odluka na lokalnom nivou, kao što su donošenje budžeta, socijalnih politika i slično. Na taj način se nastoji unaprijediti aktivno učešće Roma u životu lokalne zajednice u kojoj žive.

Program ROMACTED će biti realizovan u 10 opština u BiH i to u Bijeljini, Brčko Distriktu, Donjem Vakufu, Gradišci, Kaknju, Prnjavoru, Tuzli, Visokom, Vukosavlju i Travniku.

Za realizaciju projekta Evropska unija i Vijeće Evrope su izdvojili 3,7 miliona eura.

U okviru projekta do kraja 2020. bi se trebalo izraditi ukupno 40 lokalnih akcionih planova u opštinama sa velikim brojem Roma.

– Znat ćemo da smo uspješno odradili svoj posao u poboljšanju uslova života romske zajednice kada se produži životni vijek Roma, koji se trenutno znatno niži od generalne populacije – rekao je na predstavljanju projekta romski aktivista iz Tuzle Nedžad Jusić.

U 10 opština u kojima se trenutno provodi projekat prepoznat je njegov značaj i maksimalno se radi na njegovoj implementaciji, kaže za Udar Maja Grujić, predstavnica Vijeća Evrope za ROMACTED. Tome svakako doprinosi i mogućnost da opštine koje imaju usvojene LAP-ove apliciraju za grantove:

– Negdje se mora pomoći u smislu implementacije, ali načelno se radi sa maksimalnom posvećenošću. Stalo im je da se Romi integrišu u zajednicu u potpunosti, a mnogo znači i međusobna saradnja jer opštine zaista razmjenjuju dosadašnja iskustva.

U narednim mjesecima bit će objavljen javni poziv, na koji će se moći aplicirati za grant sredstva. Finansirat će se prioritetni projekti za zajednice, jer je cilj ROMACTEDA rješavanje konkretnih problema, pojašnjava Maja Grujić:

– Moći će se kandidovati projekti za infrastrukturu, obrazovanje, zapravo sve ono što romska zajednica odredi kao prioritet. Zajednički će učestvovati opština i romski sektor, jer se i kroz akcione planove a i cijeli program potencira zajedničko učešće svih subjekata. Načelnici su prilikom njihovog usvajanja imenovali osobe koje su bile zadužene za koordinaciju kako bi svi bili uključeni i imali pravovremene informacije.

Brčko: projekti za stanovanje

Akcioni plan za 2017-2019. usvojen je i u Brčkom, u januaru 2018. godine. Kako kažu u Odjeljenju za raseljena lica, izbjeglice i stambena pitanja, problemi stanovanja rješavaju se u saradnji sa Ministarstvom za ljudska prava BiH. Jedan od zajedničkih planiranih projekata bio je izgradnja socijalno stambene jedinice za Rome udruženim sredstvima Brčko Distrikta, Ministarstva i donatorskim sredstvima. Da se mjere i planovi iz akcionih planova na terenu ipak ne ostvaruju uvijek pokazuje i sljedeći primjer:

– Akcionim planom predviđen je ukupan iznos od 941 hiljadu KM (Distrikt i Ministarstvo oko 185 hiljada, ostatak donatorska sredstva) – kažu u službi.

Ali sredstva za realizaciju ove zamisli – nisu osigurana.

Ipak, do kraja 2019. očekuje se realizacija drugog projekta – poboljšanje stambenih uslova i izgradnja puta u naselju Prutače. Osigurano je više od 550 hiljada KM, planirana izgradnja 7 stambenih jedinica, gradnja puta i poboljšanje uslova u 11 stambenih jedinica.

Novac, oko 75 hiljada KM, osiguran je i za poboljšanje stanovanja po osnovu drugog ugovora sa Ministarstvom za ljudska prava, a realizacija se očekuje u 2020. godini:

– I prije realizacije LAP-a, od 2009. do 2013., u saradnji sa Ministarstvom za ljudska prava smo sanirali 21 stambenu jedinicu u vrijednosti od oko 350 hiljada KM. Sa Ministarstvom, EU, Hilfswerk Austria International kao implementatorom učestvovali smo programu Podrška socijalnom uključenju ranjivih porodica u područjima pogođenim poplavama. Ukupan grant HWA iznosio je dva i po miliona eura, a učešće Distrikta 150 hiljada KM. Tim sredstvima izgrađen je objekat za kolektivno stanovanje sa 18 stanova. Useljen je u oktobru 2017. – kažu u Odjeljenju za raseljena lica, izbjeglice i stambena pitanja Vlade Brčko Distrikta.

Donji Vakuf: Skroman doprinos Opštine

LAP za Donji Vakuf usvojen je još 2015. Od perioda usvajanja LAP 2016-2017 za potrebe Roma provedeni su sljedeći projekti: stambeno zbrinjavanje Roma 2016-2017., čijom je realizacijom osiguran smještaj za četiri romske porodice. Sredstva su osigurali Caritas Švicarske (70 hiljada, Ministarstvo 100 hiljada i Opština Donji Vakuf – hiljadu KM:

– Imali smo i projekat stambenog zbrinjavanja Roma 2017-2018, čijom smo realizacijom zbrinuli pet romskih porodica. Sredstva su zajednički udružili donatori kao i u prethodnom projektu. Naše učešće je ovaj put bilo četiri hiljade KM – navodi Izet Balihodžić iz Opštine Donji Vakuf.

Osim toga, proveden je i projekat osnaživanja – plasteničke proizvodnje – kada je podijeljeno pet plastenika od po 100 metara kvadratnih. Sredstva su osigurali Opština, Caritas, a 25 posto po plasteniku korisnici.

Kakanj: Više djece u školama

S obzirom da u Kaknju živi dosta Roma, bilo je za očekivati da LAP bez problema bude usvojen i u Opštini Kakanj. Mujo Fafulić i njegova organizacija Romalen partnerske su u projektu ROMACTED:

– Ima napretka u Kaknju, itekako. Spomenuo sam obrazovanje, a to možemo vidjeti i u stambenom zbrinjavanju. Trenutno se radi sedam zgrada u saradnji sa Ministarstvom za ljudska prava i Caritasom, gdje će biti smješteno skoro 60 porodica.

LAP za Kakanj usvojen je za period 2016-2020. Realizacija planova je još uvijek u toku, kažu u Opštini Kakanj. Najveći rezultati postignuti su u oblasti stambennog zbrinjavanja. Na godišnjem nivou iz budžeta ove opštine izdvaja se za učešće u izgradnji zgrada – 200 hiljada KM, te za podršku rada udruženja nacionalnih manjina – 10 hiljada KM:

– U oblasti obrazovanja Opština Kakanj finansira projekte nabavke udžbenika i školskog pribora, te osigurava stipendije za romske učenike i studente. U oblasti socijalne zaštite ukupna davanja Opštine Kakanj se realizuju putem Centra za scoijalni rad u vidu jednokratnih novčanih pomoći kao što su: naknada za novorođenčad, dječiji doplatak i drugo – za Udar pojašnjava Rešad Zaimović, pomoćnik općinskog načelnika.

Analiza akcionih planova

OSCE je prošle godine izradio Analizu usvojenih lokalnih akcionih planova za poboljšanje položaja Roma sa aspekta roda, i metodološke preporuke za reviziju postojećih i izradu novih akcionih planova.

U analizi se navodi da tamo gdje se u lokalnim akcionim planovima za Rome identifikuju i definišu problemi Roma u oblasti obrazovanja, ti problemi su najčešće sljedeći:

• neupisivanje djece romske populacije u predškolsko, osnovno i srednje obrazovanje;
• djeca prerasla za upis koja se u tom slučaju teško uključuju u redovan sistem osnovnog obrazovanja;
• nedovoljna komunikacija između škole i roditelja;
• neredovnost pohađanja obavezne nastave i rano napuštanje škole;
• imigracija romske populacije;
• nedovoljno poznavanje romske kulture, historije i jezika;
• nedostatak evidencije djece romske populacije koji su školski obveznici;
• postojanje predrasuda prema romskoj populaciji u školama;
• nepostojanje sistemskih rješenja koja dovode do zadovoljavanja obrazovnih potreba Roma.

Zapošljavanje: Mali broj Roma na birou

Iako nadležne institucije procjenjuju da u BiH živi između 30 i 40 hiljada Roma, prema Specijalnom izvještaju ombudsmana za ljudska prava BiH, tek 2.645 Roma je evidentirano na biroima za zapošljavanje. Za programe zapošljavanja i samozapošljavanja Roma u periodu od 2009. do 2016. godine je izdvojeno oko 4 miliona i 700 hiljada KM, a sredstva je koristilo tek 688 osoba. Analiza koja je izvršena u Bijeljini i dijelom je Lokalnog akcionog plana za uključenje Roma na području grada Bijeljina 2016-2018, nalazi da je manja vjerovatnoća da će žene učestvovati na tržištu rada, kao i da je potrebno povećati nivo učešća žena u radnoj snazi, koji je posebno nizak kod žena Romkinja, navodi se u OSCE-ovom izvještaju:

– Kada su u pitanju problemi u oblasti zapošljavanja koji su identificirani u devet lokalnih akcionih planova za Rome, oni najčešće uključuju:

• nepoznavanje osnovnih prava i obaveza po osnovu nezaposlenosti;
• nizak obrazovni nivo i neposjedovanje odgovarajuće školske spreme;
• nepostojanje adekvatnih programa prekvalifikacije Roma, ali i neprihvaćanje dokvalifikacije i dodatnog osposobljavanja;
• nepostojanje zakona o obrazovanju odraslih;
• predrasude poslodavaca i marginaliziranost romske populacije;
• nepostojanje stimulativnih programa zapošljavanja Roma na državnom nivou;
• niska razina iskorištenosti programa sufinansiranja zapošljavanja i samozapošljavanja;
• nepostojanje evidencije radno sposobnih Roma.

Kao i u oblasti obrazovanja, navedeni problemi su uglavnom identificirani na osnovu mjera predloženih lokalnim akcionim planovima.

Zdravstvena zaštita: problemi sa zdravstvenim osiguranjem

Prema OSCE-ovoj analizi problemi koji su identificirani u oblasti zdravstvene zaštite su sljedeći:

• veliki broj Roma i Romkinja nije zdravstveno osigurano;
• nedovoljna informiranost romske populacije o ostvarivanja prava na zdravstvenu zaštitu;
• nedovoljna educiranost i senzibilnost zdravstvenih radnika;
• djeca bez roditeljskog staranja su prepuštena ulici.

Stanovanje: nelegalna naselja i neuslovni objekti

U ostalim lokalnim akcionim planovima se donekle definišu sljedeći problemi u oblasti stambenog zbrinjavanja:

• veliki broj nelegalnih romskih naselja, odnosno bespravnih stambenih jedinica, te prostorna neuređenost istih;
• nedovoljna uključenost romske populacije u socijalne programe stambenog zbrinjavanja;
• veliki broj stambenih jedinica romske populacije koje nisu uslovne za stanovanje;
• osobe sa statusom beskućnika (porodice koje nemaju svoje vlasništvo, žive kao podstanari, žive na ulici i sl.)

Cilj akcionih planova, kako kaže sagovornik Udara Mujo Fafulić, nikako nije da općinskim vlastima ili lokalnoj sredini predstavljaju teret i dodatni posao koji treba obaviti, nego smjernice za lakše rješavanje problema romske zajednice. Realizacija mjera uveliko bi doprinijela poboljšanju života najbrojnije manjine u BiH.

(portal-udar.net)