U organizaciji ERIAC–a, u saradnji sa “Barvalipe” romskim online univerzitetom, i CEU Centralnim evropskim univerzitetom- Romani studies program, uz podršku Vlade Njemačke, Savjeta Evrope, Fonda za otvoreno društvo i drugih ovog mjeseca je održano predavanje na temu: „Istorija Roma u Srbiji“.
Uvodničar Dr Slavica Denić je otvarajući debatu govorila o prvim pisanim tragovima prisustva Roma na teritoriji Balkana.
„Romi se prvi put pojavljuju u Vizantijskim, Balkanskim i srpskim zemljama izmedju 1289. i 1309. godine. Iz tog perioda potiče crkvena naredba Carigradskog patrijarha upućena crkvenim velikodostojnicima i sveštenstvu kojom se zabranjuje druženje i okupljanje hrišćanima sa gatarama, mećkarima i ukrotiteljima zmija i naročito se zahtijeva od vjernika da Aciganoji, tj Romi ne ulaze u njihove domove. Prve vijesti o Romima u Srbiji potiču iz vremena vladavine Cara Dušana (1331-1355.g.) pod čijom su vlašću bili Makedonija, Epir, Tesalija i Albanija. Podaci iz najstarijeg turskog popisa, iz 1492. godine pokazuju da su Romi tada živjeli u Prizrenu, Nišu, Kruševcu, Smederevu“, kazala je Denić.
Dodala je da su Romi u većem broju stizali u južno-slovenske zemlje za vrijeme vladavine Turaka.
Kako je kazala, u vrijeme dolaska na Balkansko poluostrvo uglavnom su pripadali Hrišćanstvu, ali su pod vlašću Turaka masovno primili Islam.
„Najviše je bilo zanatlija a kao glavna zanimanja pominju se kovači, svirači, čuvanje i kupoprodaja konja, potkivači, sabljari, krojači, kožari i bunardžije. Kovači su u to vrijeme bili vrlo potrebni. Izradjivali su i popravljali oružje, obavljali kovačke poslove u tvrdjavama, gradili su i popravljali brodove. Tako se u Homoljskoj nahiji , administrativnoj jedinici Osmanskog carstva 1528. godine pominje 18 romskih porodica brodograditelja koji su obavljali ovaj posao na brodovima dunavske plovidbe u Gradištu i Golupcu. Roma brodograditelja je bilo i u Beogradu, gdje je, prema podacima iz 1560. godine bilo 55 romskih domova“, kazala je.
Inače, kakao je navela, oni koji su radili poslove za potrebe turskih vlasti bili su oslobođeni plaćanja raznih dažbina. Drugi su, medjutim plaćali harač koji je sakupljao, kako je navedeno, „ciganski haračlija“.
Jedan od učesnika konferencije Osman Balić je naglasio da istorijska nauka treba da organizuje i promoviše prošlost Roma u funkciji sadašnjosti.
„U posljednje vrijeme mi se nameće pitanje – Čija je romska istorija? O istorijskim događajima u romskoj zajednici najčešće pišu drugi. Nismo mi tako mlad narod baš i nismo toliko nemoćni i nije da nemamo Rome intelektualce pa i profesore istorije. Zašto mi sami ne pišemo svoju istoriju? To rade svi drugi narodi, oslanjajući se i na mitologiju i na izmišljene ličnosti i događaje. Istorija Roma je istorija stradanja, progona i diskriminacije. Mi imamo istoriju diskriminacije. Nama treba istorija da bismo izvukli neke pouke“, istakao je Balić.
Savjet ministara Savjeta Evrope je 2020. godine donio preporuku o uključivanju istorije Roma u školama, a prošle godine je otvoreno jedno tijelo pri Savjetu Evrope koji će se baviti time na koji način se uči romska istorija u Evropi.
„Na koji način može u Srbiji da se iskoriste ove činjenice da se o istoriji Roma uči bez predrasuda zavisi u mnogome od samih Roma. Naša kultura nenasilja treba da bude vertikala prema kojoj ćemo se baviti istorijom Roma,“ zaključio je Osman Balić.
U debati je također učestvovao i dr Milovan Pisari. On je kazao da istorija Roma nije samo istorija stradanja.
„Činjenica je da pozitivnu istoriju Roma ne poznajemo. Govoreći iz perspektive ne-Roma mislim da upravo to neznanje kad je istorija Roma u pitanju strašno puno doprinosi kontinuitetu diskriminacije od strane većinskog stanovništva prema Romima. Kad govorimo o Romima treba da govorimo o evropskom narodu koji živi u Evropi 800, 900 godina koji je sastavni dio evropskog tj. Starog kontinenta. Ipak Romi su bili žrtve diskriminacije i prije pojave fašizma u cijeloj toj Evropi. Svi mi ne-Romi na teritoriji čitave Evrope moramo da budemo svjesni toga. Na istoriji stradanja Roma se puno radilo i o tome postoje podaci u Hajdelbergu, medjutim, o istoriji doprinosa Roma društvima u kojima su živjeli, kakva je bila književnost, umjetnost itd. time se nismo bavili. To je važan korak u borbi protiv diskriminacije, jer danas se borimo protiv diskriminacije Roma a ne poznajemo istoriju Roma,“ kazao je Pisari, prenio je Roma World.