Bosanski
–Ni smeton manđe. Chiravav o hape me familjijache, e sheja save chera-ka vacharol po telefono i Azemina Tomljenović. Pa tapaljem po vacharipe ka dodisarol.
–Koristisardem akava drom đi thaj si i pauza ko predpristupno magistarsko programo ani Budimpešta te avav chere me familjijasa thaj me duj chavrenca.
E Azemina isi trijanda thaj ofto berš (38) thaj voj si resli Romni thaj voj si o primjero vaktesa alji vi saha la i podrška sa akala bersch. Desch berš cherda buchi sar broker ano brokersko cher ano Sarajevo. Cherda po pripravničko drom ando Soroš, tapaljemano OSCE, thaj ani Općina Centar. Haćarda o trubujipe so si angažujime sar Romani aktivistica. Pomirisarda po kheresko thaj buchardo dživdipe thaj barieste ka vacharol so isi la ažućaripe kaj von ka avol jek okolendar kaj ano avindipe ka anol o paruvipe andi piri phuv. O pharipe sar sa so si len but Romane narodo ani BiH.
O magistarsko ka sikavol kana pristupil ani Budimpešta savo si džal pale vakheripe jekhipasko mashkar e roma thaj romnja. Pale adava voj mangel te irisarol pe ano BiH thaj te cherol buchi po lachipe piro narodose majbut e romnjenđe:
–E romnjenđe si majpare ani BiH. A panda trin droma pophare si te ave Romani romnji. Samo kaj vacharen so sen Rom, doktori džanglipasko-ramosardo averendar sen.
I diskriminacija pochmisarol katar o sikavnipe vacharol amari vaćardini. Sebepo akalesko e familjijako dumo si majbaro.
Andegaći sen chore a majbut Roma si chore, isi tumen dzungalo anglunipe. Andegaći tumaro dad thaj i dej ano marimata pale nanđi egzistencija naschtisaren te den pe šel procentja o chavoro maj sigo avel te ni džal andi sikavni aver chavorenca. Pale gova aven avera bilačhimasta. O dad thaj i dej si o ćhija. Itakaj o chavre na haćaren sose si von vareso aver, adava ačhavel bari vurma pe lende, phageren o paćipe pe manuscha, po sistemo, po mangipe te achon ani sikavni.
Familijako anav sar zido
E Romane cheja thaj romnja sar vakerend ano Centro e socijalna bućenge KS, vakeren kaj olen isi isto drom te džan angle sar avera:
-Andegova, jekh numero olendar na astarenpe ando sistemo sikavipasko, numaj ačhaven bašo chorimasko ando savo dživdinen, a savo si angle kerdo kaj lengere dada thaj o daja nane sikavde, thaj adaleske nane olen bući savi šaj te arakhen. Sar si o drom jel terne romnjako savi borilpe katar e predrasude thaj so ni den te aven ano sistemo vacharol jek amari aktivistica pale o Udar. Aldijana Musli, savi akacherol buchi ani međunarodna organizacija. Uladipe ano pachipe e hakajengo dicholpe ando anglo vakti ko sikavnipe, hem nane bisiklino kaj o romane chavre save svako dive džan andi sikavni na ka astaren lache ocjene:
– Dži khaj me đelem andi angluni sikavni adno Visoko haćardem so chiro pachipe dichol pe chiro pretimebna pe chiro đangljipe. Me na dikljema pe gova kana seha man baro dumo tare mo dat thaj mi dej. Numaj, sar avilem aktivistkinja dikhav so si avdive esavki praksa, a na but vacharol pe katar odova. Savki praksa haćardem kana akhardema tharo biro po vacharipe pale buchi. Cherdilo sa katar i buchi ani IK banka savi filijala putardilji ano Visoko. Po vacharipe dinam ane grupe po pandž, numaj maschkar angluno puchipe puschlje kova si amaro dad thaj dej thaj savi buchi von cheren. Kana vachardem so mungre deja thej e dade naj buchi naj saha ma ažućaripe kaj lache ka nakhav o intrvjuo. O dad thaj i dej katar e duj kandidatora save majpalal primosarde cheren buchi ani javna uprava thaj ani aver banka, vacharol i Aldijana.
-Atočka haćardem kaj si ande cikne thana poharica dicholpe po đangljipe, numaj dikhen ćiro familijako anav, kova si cho dad chi dej thaj aver. Šaj te avel kaj akava nane lacho mothovipe, numaj akava majbut dukavol e romen thaj romnjen, thaj ano sarsavo foro aven nekobor Rromane anava familijaće bašo save našti te dolen lačho drom e bućake thaje divdipase.
Abijav zoraha
Sa e romnjenđe, resle romnjenđe, vakerel i Aldijana maj but trubul e familjijakoro dumo.
-Andegaći nane tut dumo e familjijatar te sikavel tu te đa angle te kere karijera, numaj ando aver rig po dživdipe, so nigindiv kaj ni jek krisi, akciono plano, numaj i strategija našti te pomoscharol but te ažutisarel. Haćardi, korkore trubun te aven ano dživdipe. E romnja ki amari phuv trubuj te phageren o anglakrisipe save si dumutane maschkar amende. Nekobor droma vachardo saha manđe: Akana, tu san džanglji, si tut buchi, familjija dživdine šhukar, so se mora te vachare so san Romani? Me dinem ljen svato kajm me na našav taro odova sos em rromni, džav ko baripe, thaj mangav te avav primero averenđe sar reslem dži akava.
Andegaći ačhol e familjijako dumo, e Romane chejen isi harica than te dolen šukar sikavnipe, thaj te džan angle, te kheren lačhao dživdipe.
Ani BiH vađaj si i praksa pi sila te den nichaho.
Rano pochindo nichaho thaj purani praksa ane savi terne Romane cheja si ljen i obaveza arachen maj terne (majcikne)pral thaj pejavađaj dichol pe so naj lachi realnost palje baro broj romane cekne chejenđe thaj chejenđe ani BiH.
-Scurilpe ano izvještaj katar i organizacija palje o civilno društvo katar i primjena so si zaključime e dichimasa CEDAW komiteti palje i BiH 2013-2017 (duj milj teschtrin – duj milje deschaftato besch).Vacharen so o rodipe vacharolmaj but katar jek trećinaromnja katar 15 -19 besch si akana so dine nichaho;15% katar 20 – 49 bersch dine nichaho kana seha deschpanđ beschenđe,a 48% majanglal 18 berschengo.
So si o sikavnipece chorenđe maj lache vacharol okova zakljuchko:o procento udajime romnjengo saha ke kova bi formalno sikavnipe (53%) kana poredinpe e romnja save si ljen srednjo thaj baro sikavnipe (20%).
Pi informacija andar o Ministarstvo sigurnosti BiH katar 2013. đi 2015. registrime si schov slučajora so dine nichaho si sila, navodil pe:
-Pi aver rig o udruženje Otaharin si samo ano područje Bijeljina akala pandž besrch schurisardo si saranda (40) slučajora so pi sila chute nichaho. Pe podatkora katar o kedipe „Deca zemlje“ katar i Tuzla saha la 12 bersch. Ane kala trin bersch ani Tuzla evidentirimo si vi schurime ohto sluchajora so dine e cikne ano nichaho.
Ano Centro palje socijalni buchi akala duj bersch najsahala mangipa palje kagja nichahora. Alji schtar slučajora ko Centro prijavisarde schtar cheja so ljengo dad thaj dej manđen te den ljen, numaj von ni manđen (naj ljen kamljipe). Cherol pe katar e cheja so si ljen 13 i 17 beschvacharen palje o portal Udar katar o Centro:
-Pale šelschtar slučajora schkurisardam o ramorisape, akardam e kaljarden pripremisardam thaj dinam o izvještaj ano tužilaštvo,andam vi i odluka te la e choren katar i familjija thaj te cha ljen ani odgovarajučo cher,tapaljem andan lungo plano palje ljenđi zaštita.
Palje i populacija Romane roma kala tabijatora si sporodichno te đanen ano Centro palhe o socijalno buchi. Vacharen kaja tradicija ande e Roma pesa save avilje ano Sarajevo palje i ljufta.
O napredko dichol pe alji naj dovoljno
-Numaj e Romane romnja dijaljini sudbina sa e Romane narodose savo si sistematsko diskriminirano paljem dichol pe đungalje životosa ka vacharol i Sumka Bučan voj si regionalna direktorica CARE internacional, -alji dav vi i ocjena so si čak ani koja situacija savi naj povoljno položajese ane odnosora(maschkar) e muschikanendži Romani populacija.
Maschkar i diskriminacija savasa dichen pe ano društvo, vi ane Romane zajednice e romnja naj ljen povoljno položaj maschkar muscha.Akana džal pe cara lache,se baro nizo besch cherol pe po napredko andar o Nacionalno akciono plano,kova si proceso kaj si ukljuchime (papardo)vi Romano bi vladako sektori, vi aver akteri, alni vadža si baro jazi maschkar Romane zajednice thaj e zajednice barendže etničke manuscha ani BiH.Kujtisarav so si e Roma bi buchako jek katar e probljemora sar vi o sikavnipe.
O stanje polok irisavol pi bari bah, a akava cherde e udruženjora, Romane aktivistice thaj i podrška katar i međunarodno institucijaso cherde tuljifar projete. Ano udruženje Bolja budućnost katar i Tuzla savo indžarol i Indira Bajramović,vacharen sar katar 2001, bersch kana putarde o kedipe đi ađive o deanglipe dichol pe numaj najlacho.
-O drom e Romnjengoro akana si majlacho a naj ani koja mjera safar amen kamlam. Alji bari razlika si ano vakti kaj akana i Romnji baro dio ikislji katar o privatno ani javna sfera.Vadžaj postojil kova so cheren razljika ljenca.
-Razljika si ano kova so vi ko pachipe vi po položaj e Romane romnjako ani BiH but vacharol pe,alji maj but i diskriminacija thaj o maripe savo trpinsi sarsavo si đive.Baro numri Romane romnja naj ljen ljengo pachipe,savesa savo ano praktično sistemo ni dichol pe.
-Jek katar kafar primjerora diskriminacijako si kana i Romani romnji naschtisarda te dol ani apoteka te chinol e ljekora sebopo so ka meljarol e pločice. Kava kedipe mangel te drujil kasavo sireti. Pindžardo si sar važno Centri savo pomoscharol Romnjen te aven len pe lengo pachipe:
-Disave priorite katar kova udruženje si te pomošarol puraneđe thaj e romenđe save khanchk ni cheren, e romenjenđe save crdlje, e romnjeđe save sj bi romesko te garavol o sastipe Romane romnjako.
-Zalažin pe te avol vi romnjen vi romen isto pachipe i prevencija te chinaven o crdipe, thaj cheren neve projektora.
Ani Bolja budućnost diklje lache sk beschol o drom Romane romnjenđe ani BiH.
-Sa kala prepreke habil zuralo avipe Romane romnjenđe ano javno thaj političko životo:katar but konkretno ustavno thaj zakonesko zakoni,e predrasude thaj i diskriminacija katar j sredina thaj i zajednica an savi živisaren tapaljem vibnaj ravnopravno o položaj pe familjijako kaj ane familnije musch si domachino thaj si lje glavno lafi.
E Romane liderice
Dalji pomoscharol o sistemo Romane chejenđe te dobisaredn sa so ažucharol ljen ani ljufta palje ravnopravnost?bilo dalji manđen te aven domachice ili javno te cheren poljitikachi buchi thaj ano društveno živipe ilji sol duj?
E članora zajedničko pachipe katar o parlamento BiH save save akardemasa kana schurisardemasa akava teksto đivesenca naj saha ljen vakti te vacharen.
Pi sjednica pi kaja teme akaja komisijači O than e Romane romnjenđe ani BiH so saha ano Juni akava besch, vachardo sacha so e Romane romnja katar piri populacija borin pe chorimasa,marimasa ani familjija,ceknorenđe nichahora,so pi sila đan te mandžen,so naj lacho pristupi sikavnimase thaj so naj buchi.Čudin pe kana dichen so vi e nadležno manuscha si svjesno kaj bi perde e majere katar o akciono plano savo cherda i nadležno država.
Palje o pachipe Romane romnjenđe ani BiH borinpe e udruženja thaj e aktivistice.
Kala palune bescha izdvojisajlji i grupa Romane liderice,but bari podrška e Romane romnjenđe ani BiH.I Azemina Tomljenović savi amenđe vachardasa ano početko kova so kujtisarda pese bi ljeđi podrška ni maka ostvaril:
Samo te te lav po lafie Sanela Bešić,Melina Halilović….vachavasa so anglune cheredsa e korakore amenđe te avol kolaj.Cheren po angažmano katar e sjena,alji kujtisarav bi ljengo nimaka avola amenđe kolaj thaj nimaka avola amen napredko.
Pe kala trin aktivistkinje naj završime akaja listasi ane lokalne zajednice vađaj ka potvrdin e romnja so vacharen palje o Udar. Aldijana Musli i članica Romnjeđi Romani mreža Uspjeh, vacharol sa Romane romnja anen e promjene ane zajednice svako đive.uspisarde te nametnin pe:
Von si anglune liderice ane pore zajednice. Cheren te dichol pe so e Romane romnja schajin te anen e promjene ane pire zajeddnice alji vi majdur. Indira Bajramovic, Melina Pirija, Snježana Mirković, Sanela Bešić… Samo si disafar so pire trudosa, buchasa thaj sikavnimasa ande disafar promjene ani BiH.
Postojin Romnja save složinpe ani Bolja budućnost, save pokrenisarde e pozitivne promjene ane pire zajednice.
Si amen Romane ano Općinsko Vjeće ano Visoko, Romani savi saha ano Odbori e Romengo ko Konzili ministara, zaposljime si ano javno sektor,si amen e umjetnice thaj so ka aven doktorice.Jek katar amaro lafi katar e udruženja si Enisa Beganović savi si zaslužime vi amare podrškasa si uspješno studentica ko doktorengo fakuteti ani Tuzla thaj budući doktorica.
Romana kedipa thaj aktivistice si ljen vi bari podrška međunarodnih institucija katar e projekte safar realizuju ani BiH. CARE international već desch besch ani BiH cheren po zuraljipe Romano bivladako sektori ani BiH,Srbija thaj Crna Gora, vacharol Sumka Bučan, regionalno šerutni po CARE international Balkans. Cherde te smatril bare korakora, na samo ano džuvdipe Romnjenđera mreže thaj zuraljipe anguvernesko sektori thaj po oblast te ikalen po pachipe, sikavnipe Romane chejengo thaj chavrengo thaj sastimasi protekcia, kana si puchipe sexualno thaj reproduktivno sastipe:
–CARE saha angluni organizacija savi zabavisajlji specifično probljemonenca thaj pachimasa Romane romnjenđe thaj po zuraljipe Romane romnjenđe organizacine.O rezultato kolje buchako si majanglal e aktivne organizacije ane sa dijelora save saha ljen amari thaj averenđi podrška so realizujin e projekte na samo ane ljenđe zajednice većthaj but lobirin po državako nivoi thaj te ostvarin i saradnja e organizacijenca katar belji Evropa.Sa tichil pe amare aktivnosti posebno ka izdvojiv e napora thaj rezultatora CARE thaj e partnera so uključisarde e chejen ano sikavno sistemo thaj so ni dine te odustajin katar i škola,sprečisaren cekne thaj dogovorime nichahora,o pristupi ano sastipe thaj te pružilpe ljenđe sastimasi usluga.Posebno cherdamasa po ekonomsko boripe Romane romnjenđe pascha i podrška e organizacijače Bolja budućnost ano osnivanje anglune romnjenđe Romane zadruge ani Tuzla, vachrol i Sumka Bučan palje o Udar.
Romnjengere anguvernengera kedipa na samo so chiden e Romnjen, numaj numaj den olen, kobor šaj, den olen usluge thaj pomoscharen te ikalen po čačipe thaj lačharen administrativna problemura, vacharol Bučan. Katar romnjenđe Romane bi vladače organizacije, Romane romnja dobisarde piro „glas“ vi akana ano odnos po period đi disafar purane besch,maj but dichen o računi te e Romane romnja aven zastupnoljeno ano državno trupi,ani strategija thaj ane planora a o džangljipe eprobljemendar Romane romnjendže po maj baro nivo:
Si amen vi cherde kapacitete e lidericenge ano Romano anguvrnakero sektori savo uzori terne Romanjen thaj o dokaz so e vareso aver te aven.
–I regionalna konferencija “Ekonomsko (bi) adhenlipr e Romnjengero: izazovi thaj o ditaharine uzrokja“ savi CARE organizisarol ani kooperacija e Regionalno kooperativno konzilo savo ka avol panda jek drom te vacharol pe katar akava baredžanlutno vakeripe.
Organizuvul pe taro rajipe e republika Srbijako-Koordinacionalno trupo savo dikhel i realizacija strategijaki o socijalno reslipe e Romengo ani Republika Srbija e periodose katar 2016 đi 2025 bersch, a ka avol 31. oktombra thaj 1. novembri ano Beograd te dichen pe e predstavnice thaj e predstavnikora e vladako thaj bi vladako sektori katar o belji region.
(portal-udar.net)
