ROMA INTEGRATION PROGRAM U CRNOJ GORI: Bez učinka i prije i za vrijeme korone

Program integracije Roma stagnirao je i prije epidemije, smatraju u crnogorskom civilnom sektoru, ali iz Ministarstva za ljudska i manjinska prava tvrde drugačije – Nacionalno koordinaciono tijelo za borbu protiv zaraznih bolesti (NKT) i Vlada Crne Gore preduzimaju sve da zaštite građane, posebno najranjivije kategorije stanovništva.

“Tokom epidemije od sredine marta pa do sredine maja, dakle više od 60 dana, a u okviru procesa integracije Roma 2020 se djelimično  i nepotpuno  radilo na  mjerama  unapređenja  uslova života Roma. Ova ocjena važi i za za aktivnosti prije i poslije epidemije”, kaže izvršni direktor nevladine organizacije (NVO) Mladi Romi Samir Jaha.

Tamara Milaš iz Centra za građansko obrazovanje (CGO) smatra da je teško procijeniti učinke ovog regionalnog programa.

“Jer je malo javno dostupnih informacija o sprovođenju tog programa tokom pandemije korona virusa”, kaže Milaš.

Dok civilni aktivisti upozoravaju na slabe domete nadležnih institucija, direktor Direktorata za za unapređenje i zaštitu prava manjinskih naroda Leon Gjokaj poručuje da je Vlada za vrijeme epidemije virusa korona radila na zaštititi najugrženijih.

Podsjetio je da je NKT bilo centralno tijelo, preko kojeg su svi mogli da doniraju novac ili drugu pomoć.

Gjokaj kaže da su to učinili i zapisleni u Ministarstvu za ljudska prava, pa su od svojih martovskih i aprilskih plata izdvojili od 10 do 50 odsto, u zavisnosti od toga da li se radi o nižim službenicima ili visokim funkcionerima.

“Nijedna institucija nije bila u mogućnosti da pojedinačno realizuje aktivnosti, niti da donira bilo koju vrstu pomoći ugroženim kategorijama stanovništva, već je NKT  uputilo sve da, usljed visokog epidemiološkog rizika, a u skladu sa naredbom, dostavu životnih namirnica i ljekova starijim građanima i ugroženim kategorijama stanovništva (uključujući i građane iz romske i egipćanske zajednice), organizuju preko Crvenog krsta Crne Gore i uz saglanost Operativnog štaba NKT”, kazao je on.

Posebna pomoć, navodi on, u više ciklusa, dodijeljena pripadnicima romske i egipćanske zajednice, među kojima su bile najugroženije porodice. Pomoć se sastojala u paketima sa osnovnim životnim namirnicama  i sredstvima za ličnu higjenu.

Priznaje da su domaće i međunarodne organizacije (NVO Mladi Romi, UNICEF, Crveni krst, “Help”, “Koračajte sa nama”, Centar za romske inicijative, “Dnevni centar Defendologija”) odigrale značajnu ulogu i obezbijedilipreko 5.000 paketa pomoći.

I Samir Jaha navodi da su crnogorski civilni sektor i međunarodne organizacije imale presudnu ulogu tokom epidemije.

Poručuje, pak, da, sa ili bez epidemije, prioriteti iz Roma integration 2020 programa ostaju neriješene.

“Podsjetiću da je Roma integration 2020 program koji predstavlja nastavak Dekade  Roma koja je trajala od 2005. do 2015. godine. Kao i u  okviru Dekade Roma definisane su ključne oblasti za podršku romskoj zajednici od kojih su posebno važne stanovanje, zapošljavanje, obrazovanje i zdravstvena zaštita. U okviru navedenog programa, smatram važnim događaj u Poznanju u julu 2019. godine kada je Crna Gora potpisala Deklaraciju partnera sa Zapadnog Balkana o integraciji Roma u sklopu procesa proširenja Evropske unije”, kaže Jaha.

Na šta se Crna Gora obavezala i gdje je zapelo

Jaha upozorava da se usvajanjem deklaracije Crna Gora se obavezala da u oblasti  zapošljavanja poveća stopu zaposlenosti Roma u javnom sektoru proporcionalno procentu Roma u ukupnom stanovništvu (što bi u ovm slučaju bilo 80 ljudi), istovremeno i poveća stopu zaposlenosti Roma do najmanje 25 odsto:

”Prema našim saznanjima u javnoj administraciji na lokalnom i nacionalanom nivou, broj zaposlenih Roma se može nabrojati na prstima jedne ruke. Smatram važnim pomenuti da ni u redovima zaposlenih u jedinicima Crvenog krsta koji je posebno bio aktivan u proteklom periodu, nema zaposlenih Roma, dok ima volontera. U lokalnim samoupravama pozitivan primjer je Opština Bijelo Polje koja ima opštinsku kancelariju za romska pitanja i zaposlenu Romkinju na neodredjeno vrijeme. Broj nezaposlenih koji su na evidenciji Zavoda za zapošljavanje je blizu 800. Zavod za zapošljavanje i dalje nije angažovao romske saradnike u oblasti zapošljavanja, iako je to Nacionalnom strategijom predviđeno. Međunarodne organizacije finansiraju angažman tri navedena saradnika već tri godine, međutim nejasno je da li će ih Zavod angažovati i/ili predvidjeti svojim budžetom njihovo angažovanje”, ističe Jaha i dodaje da će pratiti da li se među romskom populacijom sprovodi mjera Vlade – podrška građanima koju su nezaposleni i evidentirani na biroima rada u iznosu mjesečnom iznosu od 50 eura.

U oblasti stanovanja, navodi Jaha, predviđena je legalizacija svih neformalnih naselja u kojima Romi žive:”Ili obezbjediti stalno, dostojno, priuštivo i nesegregisano stambeno rješenje za romsku populaciju koja trenutno živi u neformalnim naseljim, a koja se ne mogu legalizovati iz opravdanih razloga”.

Ističe da je u dijelu stanovanja u proteklom periodu, značajna podrška je obezbijeđena od strane donatora za rješavanje raseljenih lica sa Kosova posebno u Podgorici gdje su izgrađene 24 zgrade sa oko 200 stanova.

“Međutim, kada su u pitanju većina domicilnih Roma koji su državljani Crne Gore, podrška je izostala. Prema našim istraživanjima na području primorja imamo 192 porodice koje su u riziku od iseljenja iz razloga što se njihovi nelegalni i neuslovni objekti za stanovanje nalaze na opštinskom ili privatnom zemljištu, a govorimo o lokacijama koje su  investitorima atraktivne za gradnju zbog poželjnih lokacija”, objašnjava Jaha.

U okviru segmenta obrazovanja, predvidjeno je povećanje stope upisa i završetka osnovne škole među Romima na 90 odsto, te povećati stopu upisa i završetka srednje škole na 50 procenata.

“Tu imamo određeni napredak  koji se odražava na povećanje ukupnog broja djece u obrazovanju, međutim rezultati njihovog postignuća u školi su zabrinjavajući. Na osnovu našeg istražavanja za proteklu školsku godinu na uzorku od 122 učenika (što predstavlja 50 odsto završnih – osmog i devetog razreda, nema ni jednog odličnog učenika, vrlodobrih ima samo jedan, dobrih 33, dok je dovoljnih 88. Ukupan prosjek je 2,23 za navedene učenike što je posebno problematično za nastavak školovanja. Bez mentorske podrške koje obezbjedjuje NVO Mladi romi, bez stipendije koje obezbjedjuje Ministarstvo prosvjete, broj učenika u sredjoj školi bi se značajno smanjio. Trenutno imamo 115 aktivnih srednjoškolaca, od kojih je samo jedan upisao gimnaziju, dok su ostali stručni smjerovi. Protekle školske godine, prema našim saznanjima, nije bilo novih romskih studenata, dok, recimo, u Beranama unazad tri godine nema romskih srednjoškolaca. Ove godine ih očekujemo po prvi put”, kaže Jaha.

Ministarstvo će raditi istraživanje za potrebe nove strategije

Gjokaj kaže da je resor za ljudska prava i u dijelu koji se tiče obrazovanja imao pomoć civilnog sektora i drugih Vladinih resora.

“Kada je u pitanju obrazovanje djece romske i egipćanske zajednice, pomoć je pružana kroz nabavku školskog materijala i mobilnih telefona/tablet-računara (u svrhu praćenja onlajn nastave). Ministarstvo prosvjete izdvojilo je 3.000 evra za tablet računare za učenike 8. i 9. razreda, a zahvaljujući podršci kroz program Romskog obrazovnog fonda i Evropske komisije u saradnji sa NVO Mladi Romi obezbjedjeno je još 60 tableta vrijednih 5.500 eura. Oprema je dodijeljena za 40 srednjoškolaca u završnim razredima i 20 učenika romske i egipćanske zajednice u osnovim školama osmog i devetog razreda koji nemaju opremu za učestvovanje u nastavi na daljinu”, kazao je on.

Podsjetio je da je, sa ciljem unapređenja položaja romske i egipćanske zajednice, Ministarstvo za ljudska i manjinska prava je u februaru raspisalo konkurs “Svi stvaramo inkluzivni pristup za Rome/Romkinje i Egipćane/Egipćanke” za finansiranje projekata/programa za 2020, sa ukupnim fondom od  136.000 eura.

“Ono što dalje predstoji do kraja ove godine je istražuivanje Ministarstvo za ljudska i manjinska prava u cilju unapređenja položaja romske i egipćanske populacije u Crnoj Gori. Biće sprovedeno u svim opštinama sa značajnim brojem stanovnika romske i egipćanske zajednice u cilju izrade analize trenutnog stanja, odnosno u cilju utvrđivanja prioritetnih problema sa kojima se ta zajednica suočava .Nakon izrade analize stanja pristupiće se izradi nove Strategije za socijalnu inkluziju Roma i Egipćana čije je donošenje planirano za i kvartal 2021. godine”, zaključio je on.

Milaš: Ignorisanje potreba, jer se vlasti ne konsultuju sa zajednicom

Tamara Milaš iz NVO CGO ističe da je u prethodnih nekoliko mjeseci, romska populacija bila je posebno ugrožena grupa stanovništva s obzirom na i dalje teške uslove života i okolnosti u siromašnim naseljiima., a nije bilo posebnih preventivnih mjera kako bi se spriječilo širenje korona virusa u toj zajednici.

“Institucije su bile obavezne da učine sve da romsko stanovništvo u Cnoj Gori ni u čemu ne oskudijeva kako bi mogli poštovati pravila NKT-a i sačuvati sopstveno i zdravlje drugih u društvu. Upravo primjer sa Vrela Ribničkih tokom epidemije koronavirusa, gdje srećom nismo imali eskalaciju, treba da bude opomena da u ovakvim situacijama i druga romska naselja treba da budu u fokusu i da se svim romskim domaćinstvima obezbijede adekvatni uslovi da ovaj težak period prežive i da ostanu zdravi. Ovo je posebno važno, u kontekstu najavljenog novog talasa virusa korona na jesen, kako romska zajednica u Crnoj Gori, pored već rasprostranjenog antiromskog raspoloženja, ne bi bila izložena dodatnoj stigmi i kako pored opštih ograničenja ne bi morali da se preventivno zatvaraju u karantin ili budu blokirani i okruženi policijskim snagama, kao što je to bio slučaj u martu i aprilu”, ocijenila je Milaš.

Ističe da i pored brojnih strategija, akcionih planova, mjera afirmativne akcije, izmjena zakonskih rješenja u oblasti zaštite od diskriminacije, te napora obrazovnih vlasti da obrazovanje učine pristupačnijim za Rome, ova manjinska zajednica još nije integrisana u crnogorsko društvo.

“Razlog tome je i neadekvatna ili neujednačena primjena mnogih postojećih rješenja, kratkoročnost programa pomoći koji nemaju razvijenu održivost, ali i nedovoljan obim konsultacija sa ciljnom grupom, pa samim tim i ignorisanje mnogih potreba. Da bi se to unaprijedilo, potreban je kontinuiran i sistemski pristup u funkcionalnom omogućavanju dostupnosti obrazovanja, zdravstva i socijalnih servisa, kao i zapošljenja. Na taj način će se smanjivati i diskriminacija prema ovoj populaciji, ali i stvoriti okvir da oni mogu živjeti dostojanstveno. Nezaposlenost među Romima je posebno zabrinjavajuća, a pandemija je to naglasila jer njihov ekonomski status je direktno vezan i za zdravstvenu zaštitu koja je nedovoljno razvijena”, zaključila je ona.

(portal-udar.net)