Svenka Savić: Pravda za Romkinje

Filozofkinja Ana Bogdanić* (2005) iz Rijeke u radu pod nazivom Multikulturno građanstvo i Romkinje u Hrvatskoj uvodi važnu metodološku novinu u istraživanje Romkinja: feminističku kritiku multikulturalnog građanstva u Hrvatskoj kojom dekonstruiše sve kulture kao patrijarhalne. Ona detaljnije saopštava istraživanje upravo Romkinja jer se time omogućuje posmatranje ne samo romske manjine kao patrijarhalne, već i  većinskog društva kao patrijarhalnog «dok se pretvara da je multikulturalno».

Povod za teorijsko razmišljanje je tekst objavljen u novinama o sudskoj presudi jednom Romu koji je silovao maloletnu Romkinju iz Rijeke: «Na dnu stranice jedne dnevne hrvatske novine iz Rijeke, nedavno je objavljen članak naslovljen „Osam mjeseci zatvora zbog obljube 13-godišnje šogorice“ (Novi list, 27. veljače, 2004). U članku piše da je 26. veljače 2004, dvadestosmogodišnji muškarac, Mahmut Mamuti iz Rijeke, osuđen na osam mjeseci zatvora zbog obljube djeteta (po hrvatskom zakonu je dozvoljeno imati seksualni odnos sa četrnaest godina). Autor članka, F. Vežnaver je napisao da Mamuti nije rođen u Rijeci već u Kosovskoj Mitrovici, te da ga je sud proglasio krivim zbog seksualnog odnosa sa maloljetnicom, koja je tada imala trinaest godina i tri mjeseca, i koja mu je šurjakinja. Vežnaver piše sljedeće:

„U suštini, nije se radilo o silovanju, odnos je bio dobrovoljan, no Mamuti je osuđen za seksualni delikt jer se po našem zakonu radi o kaznenom djelu ako dijete ima manje od 14 godina“ (Novi list, 27.veljače. 2004, F. Vežnaver).

Vežnaver opisuje da se to sve dogodilo u romskom naselju Rujevici, u Mamutijevoj baraci u noći sa 27. na 28. prosinac 1999. godine. Tužitelji su pak tvrdili da je Mamuti bio svjestan da je njegova šogorica mlađa od četrnaest godina, i zato je iskoristio odsutstvo ostalih ukućana, i namamio ju u svoju baraku, i tijekom noći imao nekoliko seksualnih odnosa sa njom. Vežnaver je napisao da su tužioci rekli da se sve ovo dogodilo u vremenskom periodu između osam popodne i pet sati ujutro, u noći sa 27. na 28. prosinac 1999. godine. Vežnaver obavještava čitatelje „Novog lista“ da je sudski proces bio zatvoren za javnost, te da su mu zbog toga detalji sa suđenja nepoznati. Međutim, Vežnaver izjavljuje kako je otkrio iz izvora bliskih sudskim izvorima, da Mamuti nije ni jednom zanijekao da je imao seksualni odnos sa šogoricom koja je tada imala trinaest godina. Mamuti je tvrdio da je sve što se dogodilo te noći bilo u okvirima romskih običaja i kulture (italik S.S). Mamutijev odvjetnik je zahtijevao od sudaca da uzmu u obzir sve specifičnosti romske kulture i okruženja u kojemu Mamuti živi (referira na romsko naselje Rujevica), sa naglaskom da je Mamuti bio u „pravnoj zabludi“, misleći da je odnos koji je imao pravno dopustiv, te da mu nikada nije palo na pamet da bi mogao pravno odgovarati za taj čin. Autor članka je također napisao da je uobičajena minimalna kazna za odnos sa djetetom jedna godina zatvora, ali su riječki suci sa predsjednicom Srebrenkom Šantić, odlučili ublažiti kaznu, te su kaznili Mamutija sa samo osam mjeseci zatvora».

Interdisciplinarnim metodom Ana Bogdanić suočava elemente tradicionalne romske kulture koji su disrkiminatorni po Romkinju, sa zakonodavnom praksom u Hrvatskoj, kako bi pokazala da je moguće sagledati kompleksnu situaciju u kojoj su Romkinje danas. Tu je ujedno i odgovor na pitanje koji od dosadašnjih metoda ima veću eksplanatornu moć kada se latimo dekonstruisanja onoga što je rodna i rasna nejednakost u modernom društvu. Vidimo da su sve kulture patrijarhalne – i romska i većinska, a distinkcija privatno-javno neuhvatljiva, a u tome podjednako učestvuju i žene («Riječki suci sa predsednicom“… doneli su takvu odluku).

Novi metod pokazuje da smo svi zajedno, i muškarci i žene, uronjeni u patrijarhalno razmišljanje o pravima ‘drugih’. Otuda nam ti kriteriji nisu dovoljni da pokažemo teškoće Romkinje. Zato Bogdanić  uvodi novi termin ‘lažni multikulturalizam’ većinskog društva.

*******

Može se nekom činiti da je opisani događaj redak, da ga kod nas nema, ali praksa govori drugačije. Autonomni ženski centar u Beogradu (AŽC) je izdao saopštenje za javnost (12.9.2019) u kojem nas obaveštava da Apelacioni sud u Beogradu, uz podršku sudskog veštaka i advokata, krši prava deteta i prava maloletnih oštećenih koja su garantovana ratifikovanim međunarodnim konvencijama i zakonima Republike Srbije, jer svojom oslobađajućom odlukom šalje poruku svima koji imaju seksualne odnose sa devojčicama romskog porekla da se neće smatrati odgovornim.

AŽC, “uz uvažavanje slobodnog sudijskog uverenja u pogledu ocene svih dokaza konkretnog slučaja“, izražava svoju zabrinutost zbog iskazanog ličnog stava, uverenja i predrasuda jednog veća Apelacionog suda u Beogradu iskazanim u presudi Kž1 – 392/2019 od 10.6.2019.g. na osnovu kojih je učinilac krivičnog dela obljuba sa detetom, koje je rezultiralo trudnoćom, oslobođen krivice, sa obrazloženjem da po oceni ovog suda „prosečni pripadnik romske populacije sličnih subjektivnih karakteristika kao okrivljeni u okolnostima predmetnog događaja ne zna da je opisano ponašanje zabranjeno“. Donošenjem oslobađajuće presude Apelacionog suda u Beogradu preinačena je presuda Višeg suda u Pančevu K – 46/2018 od 22.1.2019.g. kojom je učinilac bio osuđen na 5 godina zatvora.

Apelacioni sud u Beogradu je prihvatio nalaz sudskog veštaka (specijaliste neuropsihijatrije i dečje psihijatrije) koji je naveo da su „okrivljeni (22 godine) i oštećena (13 godina) pripadnici romske nacionalne manjine“, te da je konkretni događaj cenjen „u sklopu sociološko-kulturoloških osobenosti navedene etničke zajednice u pogledu obrasca bračnih i porodičnih odnosa, koje se, između ostalog, odnose na rano stupanje u polne odnose i rano zasnivanje zajednice života“… te da je sudski veštak „stekao utisak da okrivljeni ne zna da je samim stupanjem u seksualne odnose sa oštećenom učinio krivično delo“, da se okrivljeni „kulturološki ponašao kao i većina pripadnika njegove zajednice“… kao i da je mišljenje sudskog veštaka da je „emocionalna i socijalna zrelost devojčice bila u skladu sa kalendarskim uzrastom“, iz čega sud zaključuje „da je gotovo dostigla uzrast od 14 godina koju je zakonodavac opredelio kao prosečnu starosnu dob u kom većina pojedinaca dostiže fizičku i psihičku zrelost za stupanje u seksualne odnose“, kao i da sudski veštak „nije našao značajnu razliku u psihičkoj i fizičkoj zrelosti između okrivljenog i oštećene…“

Iste argumente zastupala je i branilac optuženog, dok se iz obrazloženje presude ne može ustanoviti da li su zamenica Apelacionog javnog tužilaštva u Beogradu i punomoćnik – advokat maloletne oštećene postavljen po službenoj dužnosti osporavali nalaz veštaka koji je zasnovan na kršenju prava deteta i prava maloletnih oštećenih u skladu sa ratifikovanim međunarodnim konvencijama i zakonima Republike Srbije. U kršenju dečjih prava maloletne Romkinje, evo i ovde, podjednako se ponašaju i žene i muškarci iz većinskog naroda.

Autonomni ženski centar se pita da li sudije, veštak i advokatica koji su postupali u ovom predmetu na isti način brane svoj stav da „okrivljeni u okolnostima predmetnog događaja ne zna da je opisano ponašanje zabranjeno jer se kulturološki ponašao kao i većina pripadnika njegove zajednice“ i kada se radi o drugim krivičnim delima koje učine pripadnici nacionalne manjine, ili se radi o stavu koji se ekskluzivno primenjuje samo na krivična dela seksualne zloupotrebe i nasilja prema devojčicama romskog porekla. Da li će nakon ove presude i drugi učinioci koji ne pripadaju romskoj nacionalnoj manjini da se koriste istim stavom da devojčice romskog porekla nisu u stvari deca, jer one „rano stupaju u polne odnose i rano zasnivaju zajednice života“?

Autonomni ženski centar smatra da je sramotno da u 21. veku bilo ko, a posebno sudije, veštaci i advokati, pomisle da bilo koja devojčica starosti 13 godina „sama“ bira da bude u (van)bračnoj zajednici i da ima dete. I dok se država Srbija pred UN Komitetom o pravima deteta i UN Komitetom o eliminaciji svih oblika diskriminacije žena hvali kako preduzima sve aktivnosti kako bi smanjila prisilne brakove i rane „udaje“ dece, o čemu je i Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja najavilo izmene Porodičnog zakona, ovaj slučaj pokazuje da, nažalost, nije promenjena svest onih koji treba da čine zaštitu.

Autonomni ženski centar se nada da će nadležne institucije, a prvenstveno Visoki savet sudstva, Ministarstvo pravde, Republičko javno tužilaštvo, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti, Zaštitnik građana i Advokatska komora Srbije pokrenuti postupke u okviru svojih nadležnosti protiv učesnika ovog postupka zbog kršenja prava deteta na zaštitu od seksualne zloupotrebe i zaštitu od direktne diskriminacije učinjene od strane sudskog veća, sudskog veštaka i branioca, kao i zbog nečinjenja zaštite od strane punomoćnika maloletne oštećene – advokata po službenoj dužnosti. Takođe se nadamo da će Republičko javno tužilaštvo podneti Zahtev za zaštitu zakonitosti, kao i da će Ministarstvo pravde doneti nov Zakon o sudskim veštacima kojim će se omogućiti pokretanje disciplinskih postupaka protiv veštaka zbog kršenja zakona i brisanje sa liste veštaka.

Najviše od svega se nadamo da presuda neće obeshrabriti sudije i tužioce koji postupaju kao prvostepeni organi da nastave da štite decu i smatraju krivično odgovornim odrasle koji taj svoj položaj zloupotrebljavaju, bez obzira na to kog su nacionalnog i etničkog porekla.” 

Ostaje otvoreno pitanje u kojoj meri akciona istraživanja Romkinja feministički orijentisanih istraživačica doprinosi promeni postojećeg stanja u državama Zapadnog Balkana (inače štampana u malom tiražu). Kada je AFŽ preuzeo odgovornost za promenu svesti o ženama nakon II svetskog rada, štampane su brošure i listovi u ogromnom broju primeraka tako da svaka žena, al i svaki sudija, i svaki tužilac i svaka predsednica suda mogu imati svoj primerak u fijoci.

(Tekst prenosimo sa portala autonomija.info)