Romski
Novinarska ekipa portala Udar je 8. marta posjetila Prnjavor, opštinu u sjeverozapadnoj Bosni i Hercegovini i Republici Srpskoj kako bi izvjestila o odnosima nacionalnih manjina sa većinskim stanovništvom i organima vlasti te prisustvovala uličnoj manifestaciji obilježavanja Međunarodnog praznika žena gdje su romske aktivistice građanima Prnjavora skretale pažnju na probleme diskriminacije žena, a posebno Romkinja, koji su i dalje prisutni.
Na području opštine Prnjavor bilo je nastanjeno oko 20 različitih etničkih grupa, te je Prnjavor u Jugoslaviji s pravom bio prozvan „Mala Evropa“. Posebno je bilo upečatljivo selo Šibovska gdje je živjelo 18 etničkih grupa, što je bio rekord u Jugoslaviji, a posebno u BiH gdje nije živio veliki broj nacionalnih manjina. Brojne sadašnje nacionalne manjine, nekadašnji građani Austrougraske monarhije su se u regiju Prnjavora počeli doseljavati nakon 1878. godine kada je BiH pripala tom velikom zapadnom carstvu. Romi su u Prnjavor došli ranije, čak prije 600 godina, što ih čini uz Slavene najstarijom etničkom grupom u toj regiji. Po popisu iz 1991. godine, u opštini Prnjavor je živjelo 10 posto pripadnika nacionalnih manjina, kako se tada zvalo narodnosti, dok je po zadnjem popisu iz 2013. godine sada 5,2 posto.
Branko Deket, odbornik u Skupštini opštini Prnjavor ispred nacionalnih manjina nam kaže da je prije zadnjeg rata bila povoljna klima za nacionalne manjine i suživot sa konstitutivnim narodima, ali da se u značajnoj mjeri to i dalje sačuvalo.
„Prije rata bili su narodi i narodnosti, a sada su nas podijelili na konstitutivne narode i nacionalne manjine. Za nas nacionalne manjine to nije popularno, jer sama riječ manjina znači u društvu da si malen. Ali mi ovdje u Opštini Prnjavor se osjećamo kao da smo konstitutivni narodi. Ukrajinci su treća zajednica u Prnjavoru. Hrvati su konstitutivni narod, ali mi smo brojniji od njih u Prnjavoru. Naravno, oni su se dosta iselili iz Prnjavora, ali su otišle i nacionalne manjine. Svi su otišli. I nacionalne manjine, i Bošnjaci, i Hrvati, ali i Srbi su otišli. Otišli su trbuhom za kruhom. Nisu nacionalni razlozi razlog što ljudi odlaze odavde“, kaže Deket.
Navodi da su Prnjavoru posebno složni manjinski narodi, ali da je dobar odnos i sa većinom.
„Pošto je ovdje srpsko većinsko življe, mi smo i sa njima u dobrim odnosima. Konkretno, ja sam ovdje u vlasti, ja sam u Skupštini Opštine Prnjavor odbornik. Dakle, u zakonodavnoj vlasti sam. Ali izuzetno tijesno sarađujemo sa izvršnom vlašću, sa načelnikom opštine gdje je on ovdje do sada pokazao izuzetno razumijevanje prema nacionalnim manjinama. Ne osjećamo se nimalo različito od konstitutivnih naroda. Imali smo skoro i Ukrajinski bal u Prnjavoru gdje je sam načelnik rekao da ne osjeća nacionalne manjine kao manjine nego osjeća suživot nacionalnih manjina i konstitutivnih naroda. A ja sam kao odbornik u Skupštini opštine to i osjetio da nas izuzetno pozdravlja i sarađuje. Ni jedan nacionalni problem nije bio u opštini baš zbog te saradnje mene kao predstavnika manjina, njega kao načelnika i predsjednika skupštine opštine Prnjavor. Nacionalne manjine su sigurno zaštićene maksimalno, ako ih uopšte i treba štititi. A za priču o Prnjavoru, ja garantujem da je 60 posto stanovniništa nacionalnih manjina u mješovitim brakovima“, rekao je Branko Deket.
Snježana Mirković, predsjednica udruženja „Romani ćej“ smatra da su u samom Prnjavoru, zahvaljujući aktivnostima romskih udruženja, napravljeni značajni koraci za inkluziju romske zajednice.
„U Opštini Prnjavor sva djeca idu u školu i pohađaju osnovno i srednje obrazovanje. Ali kada uzmemo druge zajednice, naprimjer Vukosavlje, mi vidimo djecu na ulicama. Iako je obavezno osnovnoškolsko obrazovanje, tamo djeca ne pohađaju. Što se tiče Prnjavora, mi kao Romani ćej možemo reći da smo uspostavili jako dobru saradnju sa institucijama na lokalnom nivou i sada je to drugačije. Ali isto tako kada pričamo o zapošljavanju Romkinja, nismo zadovoljni procentom i brojem Romkinja koje su zaposlene u našoj opštini i smatramo da se to može uz jedan mali trud da poboljša. Ali evo u Prnjavoru su institucije promijenile mišljenje o nama, imamo jako dobru saradnju. Ponekad se mi ne osjećamo kao nacionalna manjina. Osjećamo se kao većinski dio stanovništva. Mislim da je samo potrebno još malo volje da Romkinje i Romi dođu do još boljeg položaja. Nažalost, mi nemamo zaposlene Romkinje u institucijama. Doduše jedna Romkinja je zaposlena u Centru za socijalni rad kao čistačica. To je za pohvalu, ali ja bih bila puno sretnija da imamo jednu mladu Romkinju ili Roma koji je visoko obrazovan i zaposlen u instituciji gdje se donose odluke. Dakle, da uzmu više učešća u političkom i društevnom životu“, kaže Mirković.
Branko Deket kaže da može da pohvali romsku zajednicu u Prnjavoru na velikom i uspješnom radu.
„Mi smo imali par sastanaka sa načelnikom i on je sam rekao da sve jedan projekat koji ide u korist nacionalnih manjina, u ovom slučaju vezano za romsku populaciju, podržaće uz finansijsku pomoć, a ne samo moralnu. Romima je to potrebno. Oni imaju probleme. No, ovdje smo, možda jedini u BiH, došli do toga da nema Roma u opštini koji nema riješeno stambeno pitanje. Kod nas sve jedno romsko dijete ide u školu. Kod nas ni jedan Rom u Prnjavoru ne prosi. I ako se pojavi, to je sa strane, Doboj, Derventa. Ovdje je suživot Roma, konstitutivnih naroda i nacionalnih manjina sasvim normalan i sasvim prirodan. Ako se i desi neki problemčić u romskoj zajednicu tu sam spreman ja, kao njihov odbornik te načelnik opštine i predsjednik skupštine da to sve rješavamo. Naravno, uz saradnju njihovih udruženja. Ja čestitam posebno romskoj zajednici za izuzetan trud i rad za romsku zajednicu ovdje. I mi ostale nacionalne manjine kada vidimo romska udruženja, ponekad im zavidimo na njezinom uspjehu, na njezinom načinu rada. Ja želim da se što prije izvuku iz ove situacije. Njima je najveći problem nezaposlenost. Ima tu detalja koji se jednostavno ne mogu udovoljiti, pogotovo oko zaposlenja. Međutim, pokušavamo na sve načine da to riješimo. I ima par zaposlenih. Nadam se da ćemo u budućnosti imati više. Imaju i ti projekti o samozapošljavanju i zapošljavanju koje treba koristiti“, rekao je Deket.
Organizacija Romani ćej već deset godina zajedno sa ostalim članicama Ženske romske mreže obilježava različitim aktivnostima tzv. mjesec ženskog aktivizma, koji tradicionalno počinje na 8. mart. Aktivistice žele da skrenu pažnju javnosti na položaj žena sa posebnim akcentom na Romkinje. Za vrijeme boravka ekipe Udar, NVO volonterke, ali i korisnice usluga, dijelile su karanfile, promotivne materijale i razgovarale sa prolaznicima o problemima Romkinja.
Snježana Mirković kaže da u BH društvu žene nisu ravnopravnu, ali da su tek u posebno teškoj situaciji Romkinje.
„Diskriminisane su i još su u gorem položaju nego muškarci Romi. Mi imamo odlične zakone, samo bi oni trebali da se implementiraju i da u praksi i na terenu bude drugačija stvar. Kada se desi nasilje nad ženama, mi vidimo da to ne funkcioniše najbolje. Kada govorimo o diskriminaciji i stereotipima, često se ističe da Romkinje doživljaju diskrininaciju od drugog stanovništva i institucija. Ali Romkinja najbolje zna kako je njoj. Pored te društvene stigme i diskriminacija, ona kada dođe u svoju sredinu i svoju patrijahalnu kuću, ona zna da nije u istoj ravni sa muškarcem. Ona i duplo više zarađuje i brine o djeci, kući i kućanstvu, ali nije u istom položaju kao muž“, kaže Mirković.
Snježana Mirković kaže da je i nisko obrazovanje problem za ostvarivanje ravnopravnosti.
„Budućnost Roma i Romkinja je u obrazovanju. Zadnjih deset godina kako radi naša organizacija u opštini Prnjavor se dosta promijenila ta situacija. Možda zbog naših aktivnosti i radionica koje radimo na koje pozivamo i muškarce i žene. Kada sam ja počela raditi bila sam samo neka jedna žena koja nešto zagovara. Sada je već drugačija situacija. Na aktivnosti dolaze i muškarci i žene koje slušaju i razgovaraju sa nama. To je malo specifično kada govorimo o romskoj zajednici. Ali još uvijek imamo zajednice gdje se ništa ne radi, gdje nemamo udruženje, aktiviste, romske medijatore“, navodi Mirković.
Odbornik Brako Deket tvrdi da je ženska ravnopravnost u Opštini Prnjavor na visokom nivou.
„Kod nas u prnjavorskoj upravi zaposlene ženske populacije ima sigurno 50 posto. Predhodni načelnik je u svom kabinetu imao na načelničkim pozicijama pet ili šest žena. Sadašnji načelnik takođe ima žene sa kojima usko sarađuje. Mi muškarci trebamo da poštujemo i vrednujemo žene kao da je svaki dan 8. mart jer one to zaslužuju. Ako iko doprinosi životu, to su one, jer su majke i treba im zato pomoći. Meni je vrlo žao što ih malo ima u politici. Jer sigurno bi bile realnije od nas“, rekao je Deket.
Sajma Kahrić je jedna od učesnica manifestacije za prava žena. Kaže nam da tek nova generacija Romkinja uspjeva da poboljša svoj položaj u porodici.
„Žene u današnjem društvu su možda malo ravnopravnije nego u onom prošlom društvu. Dobile su neki položaj, neka prava, ali bi trebalo još više da su jednake i ravnopravne sa muškarcima. Najviše su ugrožena prava za posao. Romkinje sada imaju malo bolji položaj. Ali prije je bila katastrofa. Malo su u boljoj situaciji ove mlađe, ali mi starije smo ostale u onom teroru u kojem smo živjele od početka. Djeca se moraju školovati. Evo ja imam dvoje unučadi koje se školuju. Da budu ravnopravni moraju se školovati“, kaže Kahrić.
Romske aktivistice su poručile da se ravnopravnost žena, pa i generalno položaj romske populacije, može unaprijediti jedino kontinuiranim djelovanjem kroz koje bi se javnosti skrenula pažnja na probleme i zatražila podrška kroz konkretna rješenja. Za to je potrebna saradnja i sa vlašću i javnim institucijama gdje bi se zajedno djelovalo. Bez promjene ili provedbe zakona, sve ostaje na informaciji, koju će neko prihvatiti, a neko neće ni pročitati.
